Malaysia

Mayda impormasyon hini nga artikulo nga aada han Iningles nga bersyon nga angay ighubad ha Winaray

An Malaysia (puyde liwat igsurat nga Malasya o ha Kinatsila: Malasia) usá nga federal nga konstitusyonal nga monarkiya nga nahamutang ha Timugan nga Asya. Nahihimo ini hin napulo-kag-tulo nga mga estado ngan tulo nga federal nga mga teritoryo ngan mayda ini bug-os nga langyab hin tuna nga 330,803 square kilometres (127,720 sq mi) nga ginbulag han Salatan nga Tsina nga Dagat ngadto hin duhá nga paruparehos hin kadako nga mga rehiyon, Peninsular nga Malaysia ngan Sinirangan nga Malaysia (Malaysiano nga Borneo). An Peninsular nga Malaysia mayda tuna ngan dagat nga linea upod han Thailand ha amihan ngan linea ha dagat upod han Singgapura ha salatan, han Vietnam ha dumagsaan, ngan Indonesia ha katundan. An Sinirangan nga Malaysia nagsasaro hin linea ha tuna ngan dagat upod han Brunei ngan Indonesia ngan hin linea ha dagat upod han Pilipinas ngan Vietnam. An pamunuan nga syudad Kuala Lumpur, samtang an Putrajaya amo an lingkoran han gobyerno federal. Upod hin kamolupyohan nga labaw 30 ka ribo o 30 ka milyon, an Malaysia amo an ika-44 nga nasod hin gidamoi hin kamolupyohan. An pinakasalatan nga punto han kontinental nga Eurasia, Tanjung Piai, nahamutang ha Malaysia. Nahamutang ha tropics, an Malaysia usá han 17 nga mga megadiverso nga mga nasod ha kalibutan, ngan hin dako nga ihap hin mga endemico nga mga espesye.

Malaysia
Bandira Eskudo
Darahonon: "Bersekutu Bertambah Mutu" "An Paghiusa Kusog"
Awit: Negaraku Nasod ko
Pamunuan	Kuala Lumpur 3°8′N 101°41′E Putrajaya (administratibo) 2.9430952°N 101.699373°E / 2.9430952; 101.699373
Gidako-i nga syudad	Kuala Lumpur 3°8′N 101°41′E
Opisyal nga mga pinulungan	Minalayo
Opisyal nga pagsurat	Minalayo (Latin) nga abakadahan
Ginkilala nga mga pinulongan	Ininggles
Ethniko nga mga grupo ()	50.1% Malay 22.6% Tsino 11.8% Tuminongnong  6.7% Indyahanon  8.8% ibá
Relihiyon	Opisyal: 61.3% Islam Iba nga mga relihiyon: 19.8% Buddhista 9.2% Kristohanon 6.2% Hindu 3.4% iba
(Mga) Tawag hin tawo	Malaysiano
Kagamhanan	Federal nga dominante nga partido nga parlamentaryo nga elehido nga konstitusyonal nga monarkiya
• Yang di-Pertuan Agong	Abdullah al-Haj
• Primer Ministro	Ismail Sabri Yaakob
Magbabalaod	Parlamento
• Igbaw nga balay	Dewan Negara
• Ubos nga balay	Dewan Rakyat
Paglugaríng  tikang han Reino Unido
• Paglugaríng han Federasyon han Malaya	31 Agosto 1957
• Federasyon han Malaya, North Borneo, Sarawak, Singgapura	16 Septyembre 1963
• Pagpa-iwas han Singgapura	9 Agosto 1965
• Pagpasamwak han ASEAN	8 Agosto 1967
Langyab
• Bug-os	330,803 km2 (127,724 sq mi) (ika-66)
• Katubigan (%)	0.3
Kamolupyohan
• 2024 estimate	35,006,000 (ika-44)
• 2010 nga census	28,334,135
• Densidad	92/km2 (238.3/sq mi) (ika-116)
GDP (PPP)	2016 nga banabana
• Bug-os	$922,057 billion (26th)
• Per capita	27,267 (ika-47)
GDP (nominal)	2017 nga banabana
• Bug-os	$296,359 ka bilyon (ika-38)
• Per capita	$9,360 (ika-66)
Gini (2009)	46.2 high · ika-36
HDI (2016)	▲ 0.789 hataas · ika-59
Salapi	Ringgit (RM) (MYR)
Zona hin oras	UTC+8 (MST)
• Summer (DST)	UTC+8 (diri ginsusunod)
Format hin pitsa	dd-mm-yyyy
Dapit hin pagmanehar	walá
Kodigo hin pagtawag	+60
ISO 3166 nga kodigo	MY
Internet TLD	.my

An pagtikáng han Malaysia didâ han mga Malay nga mga ginhadi-an nga didâ han lugar nga, tikang han ika-18 nga gatostuig, nahiilarom han Imperyo Britaniko. An syahan nga mga teritoryo nga Britaniko gintawag nga Mga Panimungto han mga Estrecho, nga diin an pagtukod ginsundan han pagkahimo nga mga Britaniko nga protektorado han mga Malay nga mga ginhadi-an. An mga teritoryo ha Peninsular nga Malaysia nahiusa anay han Unyon Malayan han 1946. Ginliwat ha estruktura an Malaya nga Federasyon han Malaya han 1948, ngan nagkaada hin paglugaríng han 31 Agosto 1957. Naghiusa an Malaya ngan han Amihan nga Borneo, han Sarawak, ngan han Singgapura han 16 Septyembre 1963 nga magin Malaysia. Waray magduhá ka tuig han 1965, ginpaiwas an Singgapura tikang han federasyon. An nasod multi-ethniko ngan multi-kultural, nga nagdadara hin dako nga papel ha politika. Mga katunga han kamolupyohan mga ethniko nga Malay, upod hin damo nga mga minoridad hin mga Malaysiano nga Tsino nga naghihimo gihapon han ikaduha nga gidako-i nga komunidad hin Tsino ha Gawas han kalibutan, mga Malaysiano nga Indyano, ngan mga tuminongnong nga mga tawo. Naghahatag an konstitusyon han kagawasan hin relihiyon, kundi nagkikilala han Islam nga amo an nahitukod nga relihiyon han estado. An sistema hin gobyerno ginharani hin pagmodelo han Westminster nga sistema parlamentaryo ngan han legal nga sistema nahibase ha kasahiran nga pamalaod (common law). An mangulo hin estado amo an hadì, nga tinatawag nga Yang di-Pertuan Agong. Usá hiya nga pinili nga monarka nga pinili tikang han mga hereditaryo nga mga manguna han siyam nga mga Malay nga estado ha tagsa limá ka tuig. An mangulo han kagamhanan amo an Primer Ministro. An opisyal nga pinulongan han nasod Bahasa Melayu nga tinatawag ha kasahiran nga Minalay o Minelayu o Malay nga pinulongan. Nagpapabilin an Ininggles nga baskog nga ikaduha nga pinulongan. An pagkakarit hin Ininggles ha Malaysia ginhataas nga pagranggo nga ikaduha hin gimaupayi ha Asya sunod han Singgapura ngan an ika-13 nga gimaupayi han kalibutan tikang han 2017.

Tikang han paglugaríng hiní, an Malaysia nagkamay-ada hin usá han mga gimaupayi nga mga record ha ekonomiya ha Asya, nga diin an GDP hini nagtutubo hin average nga 6.5% per annum hin haros 50 ka tuig. An ekonomiya nahig-araan nga ginpadalagan han mga unob nga karikohan hini, kundi nagkikinadako ha mga sektor ha siyensya, turismo, komersyo ngan medical nga turismo. Usá gihapon iní han mga nagdudukwag nga mga nasod nga dako in subsidy ha edukasyon ngan ha healthcare. An mga bungtohanon hini mayda katungod nga makakarawat hin waray bayad nga edukasyon nga publiko kutub ha sekondarya nga level hin edukasyon ngan publiko nga tertyaryo nga bayad ha edukasyon gintatagaan hin subsidy tubtub hin kadako nga 90%. An mga basic nga healthcare nga serbisyo ha mga clinic nga ginpapadalagan han gobyerno nga mayda prescription nga gasto RM1. Mga disabled, mga lagas nga mga bungtohanon ngan mga estudyante ha eskwelehan nga publiko mayda katungod nga makakarawat hin waray bayad nga healthcare. An mga serbisyo hin healthcare hini ginhahataas in pagkita nga usa han mga gimaupayi han kalibutan ngan gintawag han UN Development Programme an sistema hin healthcare han Malaysia nga "usá nga modelo hin iba nga mga nagdudukwag nga mga nasod".

An bag-o pa la nga nahinabo ngan bag-o nga malaksi hin pagpadukwag han Malaysia nagpamaupay hin lugar nga kinakadtoan hin mga ribo hin mga migrante nga trabahante tikang ha iba nga dapit han Asya ha mga diri pa la naiha nga mga tuig. An kadam-an hini mga diri dokumentado nga ginpapaningkamotan nga ibanan han gobyerno han Malaysia. An pagtratar ngan pag-crackdown hini han mga migrante nga trabahante agsob nga gin-critisar hin mga grupo hin internasyonal nga mga grupo-hin-pagbantay han mga katungdanan hin katawhan. Yana, an Malaysia mayda bag-o nga na-industrialisar nga market nga ekonomiya, nga ginranggo hin ika-4 nga gidako-i ha Timugan nga Asya ngan ika-38 nga gidako-i ha kalibutan. Upod hin GDP per capita nga $9,766 ngan hin HDI nga 0.78 ha yanâ, gintawag an Malaysia uga usá nga tigawas nga ekonomiya (emerging economy) han World Bank. Gintatawag gihapon han International Monetary Fund (IMF) an Malaysia nga tigawas ngan nagdudukwag nga nasod (emerging and developing country). Usá ini nga nagtukod nga api han Association of Southeast Asian Nations, han East Asia Summit, ngan han Organisation of Islamic Cooperation. An Malaysia api gihapon han Asia-Pacific Economic Cooperation, han Commonwealth of Nations, ngan han Non-Aligned Movement. Han 2017, an mga bungtohanon nga Malaysian mayda waray-kinahanglan-hin-visa o kundi man visa-ha-pag-ulpot nga pagkadto hin 164 ka mga nasod ngan teritoryo, nga diin an Malaysiano nga pasaporte an ika-5 nga gigamhani ha kalibotan.

Mga administratiba nga pagbahin-bahin

Mapa han Malaysia

An Malaysia mayda napulo kag tulo (13) nga mga estado o negeri (11 ha peninsula nga Malaysia ngan 2 ha Borneo nga Malaysia) ngan 3 nga mga teritoryo federal.

Mga Estado (Negeri) ha Katundan nga Malaysia, ha Peninsula han Malaya

• Mga Estado (An mga kapital han mga estado ada ha parentesis):
  • Sultanato han Johor (Johor Bahru)
  • Sultanato han Kedah (Alor Setar)
  • Sultanato han Kelantan (Kota Bharu)
  • Sultanato han Pahang (Kuantan)
  • Sultanato han Perak (Ipoh)
  • Sultanato han Selangor (Shah Alam)
  • Sultanato han Terengganu (Kuala Terengganu)
  • Elehido nga Monarkiya han Negeri Sembilan (Seremban)
  • Ginhadi-an han Perlis (Kangar)
  • Melaka (Bandar Melaka)
  • Pulau Pinang (Georgetown)

• Mga Teritoryo Federal:
  • Federal nga Teritoryo han Putrajaya (federal nga kapital hin administrasyon)
  • Federal nga Teritoryo han Kuala Lumpur (lehislatibo nga kapital)

Sinirangan nga Malaysia, ha Borneo

• Mga Estado (An mga kapital han Estado ha sakob han parentesis):
  • Sabah (Kota Kinabalu)
  • Sarawak (Kuching)

• Teritoryo Federal:
  • Federal nga Teritoryo han Labuan (Bandar Labuan)

Tigamni: An Sabah gin-aawayan han Pilipinas ngan Malaysia kon hin-o an angay nga tag-iya hini.