Mohammad Reza Pahlavi
Hi Mohammad Reza Pahlavi (Pinersyano: محمدرضا پهلوی, ginluluwas [mohæmˈmæd reˈzɒː ˈʃɒːh pæhlæˈviː]; 26 Oktubre 1919 – 27 Hulyo 1980),[3] nga tinatawag gihapon nga Mohammad Reza Shah (محمدرضا شاه), amo an kataposán nga Hadi (Shah) han Iran tikang han 16 Septyembre 1941 kutob han pagpa-iwas ha iya tikang ha poder han Irani nga Rebolusyon han 11 Pebrero 1979. Hi Mohammad Reza Shah nagkuha han titulo nga Shahanshah ("Hadi hin mga Hadi")[4] han 26 Oktubre 1967. Hiyá an ikaduhá ngan kataposán nga monarka han Panimalay han Pahlavi. Nagkapot gihapon hi Mohammad Reza Shah Pahlavi hin pipira nga iba nga mga titulo sugad han Aryamehr ("Lamrag han (mga) Aryano") ngan Bozorg Arteshtaran ("Komandante-en-Hepe"). An iya inop han iya tinatawag nga "Dako nga Sibilisayon" (Pinersyano: تمدن بزرگ) ha Iran nagdangat hin malaksi nga pagmodernisar ha industriya nga militar pati gihapon mga reporma ha ekonomiya ngan katiringban.[5][6]
Nahabutang ha poder hi Mohammad Reza han Ikaduha nga Gera ha Kalibutan katapos hin Anglo-Soviet nga invasyon nagpirit han pag-abdikar han iya amay nga hi Reza Shah Pahlavi. Dida han paghadi ni Mohammad Reza, an gintatag-iyahan han British nga industriya hin lana ginnasyonalisar hin madali nga panahon, ha ilarom ni Primer Ministro Mohammad Mosaddegh, kutob hin gin-ugopan han UK ngan US nga kudeta nagtanggal kan Mosaddegh ngan nagbalik hin mga negosyo hin lana nga gintatag-iyahan hin tagalangyaw ha ilarom han Consortium nga Kasabotan han 1954.[7] Ha ilarom han paghadi ni Mohammad Reza, nagsaurog an Iran han anibersaryo han 2,500 ka tuig hin pagpadayon hin monarkiya nga Persa tikang han pagtukod han Imperyo Akemenida ni Ciro nga Harangdon – dungán hiní nga pagsaurog, ginbalhin ni Mohammad Reza an batakan han Iranyano nga kalendaryo tikang han hegira ngadto han pagtikang han Syahan nga Imperyo Persyano, nga ginsukod tikang han pagkoronar ni Ciro nga Harangdon.[8] Gintikangan gihapon ni Mohammad Reza an Busag nga Rebolusyon, usá nga sunodsunod nga mga reporma ha ekonomiya, katiringban, ngan politika nga an ginpasamwak nga panuyo amo an pagbag-o han Iran ngadto hin global nga gahom ngan pagmodernisar han nasod ha pagnasyonalisar hin pipira nga mga industriya ngan paghatag ha mga kababayin-an hin katungod han pagbotos.
Nawad'an hin hinayhinay ni Mohammad Reza an pag-ugop tikang han Shi'a nga klero han Iran ngan pati gihapon an nanarabaho nga klase, labi na tungod han iya makusog nga polisiya hin pagmodernisar, laïcité, pagkadelito han tradisyonal nga klase hin mga riko nga negosyante nga tinatawag nga mga bazaari, relasyon panlangyaw han Israel, ngan mga isyu hin pangurakot mahitungod ha iya ngan an pamilya real, ngan han naghahadi nga elite. Mga pipira nga mga dugang nga polisiya nga nagdulot hin kontrobersya ginpagawas, upod an pagdiri-pagtugot han Komunismo ngan Marxismo–Leninismo upod han Partido Tudeh ngan in sahid nga pagsuppress hin mga natipa ha politika nga ginbuhat han ahensiya hin intelihensya han Iran nga SAVAK. Sumala hin mga opisyal nga estadistika, mayda mga 2,200 ka bihag ha politika an Iran dida han 1978, nga nagtikadamo la hin madagmit tungod han rebolusyon.[9]
Mga pipira nga iba nga mga factor nagdulot hin makusog nga pagtipa han Shah upod hin mga pipira nga mga grupo ha sakob han Iran, nga diin an gidako-i amo an pag-ugop han UK ngan US han iya rehimen, ngan mga pag-aragway upod han mga kanan walá ngan mga Islamista. Han 1979, an samok ha politika nahimo na nga rebolusyon nga dida han 17 Enero, nagpirit ha iya nga bumiya han Iran. Waray la mag-iha, sinmunod an pag-abolir han Iranyano nga monarkiya ngan gindeklara an Iran nga usá nga republika Islamika nga pinamunoan ni Ruhollah Khomeini (kilalado ha Katundan nga Ayatollah Khomeini). Tungod kay maatubang hiya hin sigurado nga pagbitay kun bumalik hiya ha Iran, namatay hiya ha exilio ha Ehipto, nga diin an mangulo hini, nga hi Anwar Sadat, naghatag ha iya hin asylum. Tungod han iya kamutangan nga kataposan nga Shah han Iran, agsob hiya nga tawagon la nga "An Shah".
Mga pinambasaran
igliwat- ↑ Desmond Harney (1999). The Priest and the King: An Eyewitness Account of the Iranian Revolution. I. B. Tauris. p. 184. ISBN 978-1-86064-374-3.
- ↑ Roham Alvandi (2016). Nixon, Kissinger, and the Shah: The United States and Iran in the Cold War. Oxford University Press. p. 40. ISBN 978-0-19-061068-5.
- ↑ "Historic Personalities of Iran: Mohammad Reza Shah Pahlavi". www.iranchamber.com. Ginkuhà 19 Pebrero 2017.
- ↑ D. N. MacKenzie. A Concise Pahlavi Dictionary. Routledge Curzon, 2005.
- ↑ Reza Gholami (2016). Secularism and Identity: Non-Islamiosity in the Iranian Diaspora. Routledge. p. 80. ISBN 9781317058274. https://books.google.com/books?id=7P-qCwAAQBAJ&pg=PA80.
- ↑ Leila Alikarami (2019). Women and Equality in Iran: Law, Society and Activism. Bloomsbury. p. 54. ISBN 9781788318877. https://books.google.com/books?id=8gaZDwAAQBAJ&pg=PA54.
- ↑ Kinzer, Stephen (2003). All the Shah's Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror. New York: John Wiley & Sons. p. 195 f. ISBN 0-471-26517-9. https://archive.org/details/allshahsmenameri00kinz.
- ↑ "Marso, 15, 1976 A.D.: Iran Switches To Imperial Calendar". The Iranian History Chronicle. Ginhipos tikang han orihinal han 2016-12-22. Ginkuhà 2019-10-25.
- ↑ Amnesty International Report 1978 (pdf file, dead link). Amnesty International. Ginkuhà 22 Pebrero 2016 Ginhipos 4 Marso 2016 han Wayback Machine.
 | Usa ka turók ini nga barasahon. Dako it imo maibubulig ha Wikipedia pinaagi han pagparabong hini. |
| An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: Mohammad Reza Pahlavi |