José de San Martín

Mayda impormasyon hini nga artikulo nga aada han Kinatsila nga bersyon nga angay ighubad ha Winaray

Hi José Francisco de San Martín y Matorras (Pebrero 25 1778 – Agosto 17 1850) usa nga Argentino nga heneral ngan primer nga namuno han malinamposon nga pakigbisog para hin independensya han mga salatan nga kanasoran han Salatan nga Amerika tikang han Espanya.

José de San Martín
Natawo	Pebrero 25, 1778 Yapeyú, Argentina
Namatay	Agosto 17, 1850 Boulogne-sur-Mer, Fransya

Upod kan Simón Bolívar ha amihanan, hi San Martín iginkikita nga usa han mga Libertadores han Hispano nga Salatan nga Amerika. Nasudnon nga bayani hiya han Argentina.

Iya Pamilya

Natawo hi San Martín ha bungto han Yapeyú ha probinsya ha daplin han Salog Uruguay han Corrientes, Arhentina, nga hadto kolonya Espanyol (lakip han Virreinato han Río de la Plata). An iya amay hi don Juan de San Martín y Gómez natawo ha Villa de Cervatos de la Cueza, ha probinsya han Palencia, ha Espanya ngan amo an tenyente gobernador han departamento. Han iya nanay nga hi doña Gregoria Matorras, amo an umangkon hin conquistador han Chaco. Hi José de San Martín amo an manghod hin lima nga magburugto: María Elena, Manuel Tadeo, Juan Fermín Rafael ngan Justo Rufino.

Biyahe ngadto ha Espanya

José de San Martín

Han 1781, han 3 an edad ni San Martín, an iya pamilya nagbalhin tikang ha Yapeyú ngadto ha Buenos Aires. Sunod namalhin hira ngadto ha Espanya, pangadto ha Cádiz han Disyembre 6 han 1783. Hi San Martín nagtikang han iya pag-aram didto han Real Seminario de Nobles de Madrid y en la Escuela de Temporalidades de Málaga han 1786. Didto, nagtuon hiya hin Linatin, Pranses, Kinatsila, sayaw, dibujo, siday, esgrima, retórika, matemátika, kaagi ngan kasaysayan ug heyograpiya.

Ginkomisyon nga Ika-Duha nga Tenyente han 1793, ngan inmabot han ranggo nga Tenyente Koronel han 1808. Nag-away hiya upod han Espanyol nga army patok han Portugal, ha mga kolonya Africano, ngan patok gihapon han inbasyon han mga puwersa ni Napoleon I. Han 1812 nag-resign hiya tikang han Espanyol nga army ngan inmuli ha Argentina, nga diin iya ginhalad an iya mga serbisyo han mga puwersa rebolusyonaryo.

Rebolusyonaryo

Paypay:5pesos.jpg

Litrato ni San Martín dida han Argentino nga peso bill.

An gobyerno probisyonal nagtukod han Granaderos nga cavalry unit, nga amo an nagin gimaupayi-nga-natrain nga kusog militar han rebolusyon.

Hi San Martín namuno han mga rebelde patok han mga puwersa Espanyol ha ilarom ni Heneral José Zavala ha Pakig-away han San Lorenzo han Pebrero 3 1813, nga amo an nagin syahan nga pagdaog han Gyera Arhentino hin Independensya. Gintaga-an hiya han ranggo nga Heneral han gobyerno rebolusyonaryo. Ha sunod nga tuig, hiya an namuno han amihanan nga army nga nag-aandam hin bag-o nga invasyon han Alta Perú (yana Bolivya), in posisyon nga iya ginbiyaan agod magin gobernador han probinsya han Cuyo (nga yana amo an mga probinsya han Mendoza, San Juan, ngan San Luis), nga tikang diin, tinmabok hiya han Andes ngan ginsalakay an mga Royalista ha Chile ha pagtikang han 1817. Upod kan Bernardo O'Higgins, nagsulod hiya komo nagdaog han naliberar nga syudad han Santiago de Chile han Marso 17 1818.

Hi San Martín naproklama han independensya han Peru han Hulyo 28 1821.

Ha sunod, hi San Martín nag-atupag han mga buruhaton patok han Espanyol nga kusog ha Peru. Nag-andam hiya hin sobra duha ka tuig para hin pagsalakay pinaagi ha dagat. Katapos hin mga bulan hin mahinay nga pag-abante, nagdaog hiya dida han Pakig-away ha Pisco han Disyembre 6 1820. An Katsila nga Virrey nagprobar pag-negociar, pero kay tungod nga nadiri hiya hin kumpleto nga independensya, ginbaribad hiya ni San Martín.

Monumento kan San Martín ha Santiago, Chile

Han Hulyo 9, 1821, Na-okupa ni San Martín an Lima, nga kapital han Peru Dako ini nga pagkawad-an para han mga Katsila nga puwersa. Han Hulyo 28 ginbotos hiya nga "Protector" han bag-o nga na-librar nga nasod. Han hini mismo nga tuig, gintukod niya an Biblioteca Nacional de Peru, nga iya gin-donar an iya mga koleksyon hin mga libro, ngan iya gindayaw an bag-o nga biblioteca o library nga "... usa han mga madali nga pamaagi han pagpasamwak han aton mga intelektwal nga mga kapulsanan". Gindeklara ni San Martín an independensya para han Peru tikang han Espanya han Disyembre 9 1824. Katapos han pagkatitirok han parliament han Peru, nag-iwas hiya han iya pamuno ha militar.

Lubnganan ni San Martín ha Katedral han Buenos Aires

Han Hulyo 26 1822 nakigkita hiya kan Simón Bolívar ha Guayaquil agod magplano para han kabubwason han America Latina. An kadam-an han mga detalye hini nga pakigkita sekreto hini nga panahon, ngan ini amo in butang nga gindedebatehan han mga historiador. Mayda mga natuo nga an kan Bolívar diri pagkaruyag pakigsaro hin pamuno han mga gindugtong nga mga puwersa amo an nakapa-iwas kan San Martín tikang ha Perú ngan mag-ukoy komo mag-uruma ha Mendoza, Argentina. Mayda liwat lain nga teorya nga hi San Martín nag-uyon han kan Bolívar kusog ngan naglikay hin konfrontasyon.

Han 1824, katapos han kamatay han iya asawa nga hi Remedios de Escalada, nagbalhin iya ha Fransya upod han iya anak nga babaye nga hi Mercedes, nga diin inmukoy hiya han mga tuig nga nahabilin ha iya nga nagretiro ha Boulogne-sur-Mer.

An iya kataposan nga buhat ha Arhentina amo in pagkarawat hin hatag tikang han gobernador han Buenos Aires nga hi Juan Manuel de Rosas ngan pagbaribad hin pag-away dida han mga gyera sibil nga nakasamok han nasod.

Han 1880 gindara an iya mga nahabilin ngadto ha Buenos Aires ngan ginlubong ha Katedral han Buenos Aires.

Kitaa Gihapon

• ΦΙΑ – Usa nga fraternidad hin unibersidad ha Estados Unidos nga nagamit kan José de San Martín komo usa han mga "lima nga pillar" hini.
• Libertadores

Gin-unahan ni: waray

Protector han Peru 1821–1822

Ginsundan ni: José de la Mar