Bopomofo
An Zhuyin fuhao (Tsinino: 注音符號; pinyin: Zhùyīn fúhào), Zhuyin (Tsinino: 注音), Bopomofo (ㄅㄆㄇㄈ) o kundi man Mandarin nga mga Simbolo Phonetiko (ha literal: Mandarin nga mga Tigaman hin Tunog) usa nga klase hin nakabase ha tunog nga panurat han pinulongan Tsino. Ini in mayor nga sistema han transliterasyon Tsino para han Taiwanese Mandarin. Gin-gagámit liwat ini pagsurat hin iba nga mga Tsino nga pinulongan, labi na in iba nga mga kalain hin Standard nga Tsino ngan mga nahahanungod nga mga diyalekto hin Minandarin, patik gihapon hin Taiwanés nga Hokkien.
| Bopomofo 注音符號 | |
|---|---|
 百科全書 (ensayklopedya) ha Zhuyin Fuhao. | |
| Type | |
| Naghimo |
Komisyon han Paghiusa hin Pagluwas Ginpagawás han Kagamhanan han ROC |
Time period |
1918 kutub 1958 ha Tsina; 1945 kutub ha yanâ ha Taiwan |
Mga gintikangan nga sistema |
Oracle Bone Script
|
Mga sumurunod nga sistema | Taiwanese Phonetic Symbols, Suzhou Phonetic Symbols, Hmu Phonetic Symbols |
Mga bugto nga sistema | Yano nga Tsinino, Kanji, Hanja, Chữ Nôm, Khitan script |
| Tipakain | Left-to-right |
| ISO 15924 |
Bopo, 285 |
Unicode alias | Bopomofo |
| |
| Ini nga barasahon mayda ruby nga pagtigaman. Kon waray sakto nga nga nahatag hin pagbulig, bangin iton imo makita mga pagtranskribir ha batlang katapos han agi imbes nga ruby glosses. |
| Minandarin nga Phonetiko nga Simbolo | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Minat-an nga Tsinino | 注音符號 | ||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Yinano nga Tsinino | 注音符号 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
An pagtáwag nga Zhuyin fuhao ngan Zhuyin mga minat-an nga mga pulong, samtang an pagtawag nga Bopomofo amo an sahid nga pamulong, nga ginagámit gihapon han ISO ngan Unicode. Nahihimo iní hin 37 nga mga agi ngan upat nga mga tigaman hin tono, nakakasurat iní han tanan nga mga posible nga tunog ha Minandarin. Ginpagawas an Zhuyin ha Tsina han Repúblikano nga Kagamhanan han dekada han mga 1910 ngan gin-gámit upod han sistema nga Wade-Giles, nga nag-gamit hin ginliwat nga Linatin nga abakadahan. An Wade nga sistema ginsaliwanan han Hanyu Pinyin han 1958 han Kagamhanan han Kanan Katawhan Republika han Tsina,[1] ngan ha International Organization for Standardization (ISO) han 1982.[2] Bisan pa man kun an Taiwan nagpili han Hanyu Pinyin nga amo an opisyal nga sistema hin pagromanisar hiní han 2009,[3] nagpapabilin pa gihapon an Bopomofo nga usá nga opisyal nga sistema hin pagtransliterar didto ngan nagpapabilin nga garamiton hin pag-aram hin kadam-an ngan para hin mga paagi hin elektroniko nga pag-input.
Ngaran
igliwatAn diri-pormal nga ngaran nga "Bopomofo" ginkuha tikang han syahan nga upat nga mga laton ha nahig-araan nga pagsunodsunod han mga aada nga mga laton ha Minandarin nga Tsino. An upat nga Bopomofo nga mga agi (ㄅㄆㄇㄈ) nga nahahanungod hiní nga mga laton agsob ginbubutáng ha syahan hin talaan hin hiní nga mga agi.
An orihinal nga pormal nga ngaran han sistema Guóyīn Zìmǔ (minat-an 國音字母, yano 国音字母, ha lit. "Phonetiko nga Abakadahan han Nasodnon nga Pinulongan") ngan Zhùyīn Zìmǔ (minat-an 註音字母, yano 注音字母, ha lit. "Phonetiko nga Abakadahan" o "Gintigamnan nga mga Agi nga Phonetiko").[4] Ginbag-ohan iní hin ngaran nga Zhùyīn Fúhào (minat-an 注音符號, yano 注音符号), nga nangangahulogan nga "phonetiko nga mga tigaman".
Ha opisyal nga mga dokumento, agsob tinatawag an Zhuyin nga "Minandarin nga mga Tigaman Phonetiko I" o kundi man "Minandarin nga mga Phonetiko nga Símbolo"(國語注音符號第一式), ginpapahalipot nga "MPS I" (注音一式).
Ha mga paghubad ngadto ha Ininggles, tinatawag an sistema nga Chu-yin o kundi man the Mandarin Phonetic Symbols.[4][5] Mayda sistema nga phonetiko hin pagromanisar nga ginpagawas han 1984 nga Mandarin Phonetic Symbols II (MPS II).
Kaagi
igliwatAn Komisyon hin Paghiusa hin Pagluwas, nga pinamunuan ni Wu Zhihui tikang han 1912 kutub 1913, naghimo hin sistema nga tinatawag nga Zhuyin Zimu,[4] nga nahibatakán dida han halipot-nga-pagsurat ni Zhang Binglin. Mayda draft nga ginpagawás han Hulyo 11, 1913, han Nasodnon nga Ministro hin Edukasyon han Republika han Tsina, kundi waray iní ginpasamwak hin opisyal tubtub han Nobyembre 23, 1928.[4] Ha urhe ginbag-ohan ini hin ngaran nga Guoyin Zimu nga sunod, han Abril 1930, Zhuyin Fuhao. An kataposan nga pagbag-o hin pagngaran amo an pagbaton hin mga kahadlok nga an abakadahan nga sistema bangin maglugaríng nga magsaliwan hin mga Tsino nga mga agi.[6]
Paggámit yanâ ha Taiwan
igliwatNagpapabilin an Zhuyin nga amo an ginagamit hin kaurugan nga sistema phonetika hin pagtutdo hin pagbasa ngan pagsurat ha elementarya nga iskwelahan ha Taiwan. Amo gihapon iní an usá han mga pinaka-popular nga paagi hin pag-input hin Tsino nga mga agi ngadto hin mga komputadora ngan mga smartphone ngan pamiling hin mga agi hin pagpurupulongan o diksyunaryo.
Ha elementarya nga iskwelahan, labi ha ha mga uruubos nga tuig, an mga Tsino nga agi ha mga barasahon hin pag-aram agsob nga tinitigamnan hin Zhuyin nga mga ruby nga agi nga diin ginagamit iní nga pagbulig hin paghibaro. Dugang pa, usá nga peryodiko para hin kabataan ha Taiwan, an Mandarin Daily News, nantitigaman han tanan nga mga barasahon hiní hin Zhuyin nga mga ruby nga agi.
Ha pagtutdo hin Minandarin, it mga institusyon nga kanan Taiwan ngan mga pipira nga mga komunidad ha langyaw nagamit hin Zhuyin nga garamiton hin pag-aram.
Etimolohiya
igliwatAn mga agi nga Zhuyin ginhimo ni Zhang Binglin, ngan kinuha an kadam'an hiní tikang han "gin-regular" nga mga kahimo hin kahadto nga mga Tsino nga agi, nga diin an mga moderno nga pagbasa hini aada an tunog nga ginrerepresenta han tagsa agi o letra. Angay tigamnan nga an mga syahan nga mangarabay ginluluwás tikang ha atubangan han babà ngadto ha luyó, /b/, /p/, /m/, /f/, /d/, /t/, /n/, /l/ etc.
| Mga mangarabay | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Zhuyin | Gintikangan | IPA | Pinyin | WG | Pananglitan |
| ㄅ | Tikang han 勹, an kahadto nga kahimo ngan yanâ an igbaw nga bahin han 包 bāo | p | b | p | 八 (ㄅㄚ, bā) |
| ㄆ | Tikang han 攵, an nadudugtong nga kahimo han 攴 pū | pʰ | p | pʻ | 杷 (ㄆㄚˊ, pá) |
| ㄇ | Tikang han 冂, an kadaan nga agi ngan yana nga radikal nga 冖 mì | m | m | m | 馬 (ㄇㄚˇ, mǎ) |
| ㄈ | Tikang han 匚 fāng | f | f | f | 法 (ㄈㄚˇ, fǎ) |
| ㄉ | Tikang han 𠚣, an kadaan nga kahimo han 刀 dāo. Igkumpara an kahimo nga kawayan  .
|
t | d | t | 地 (ㄉㄧˋ, dì) |
| ㄊ | Tikang han 𠫓 tū, baliktad nga kahimo han 子 zǐ ( ngan  ha seal script)[7]
|
tʰ | t | tʻ | 提 (ㄊㄧˊ, tí) |
| ㄋ | Tikang han  /𠄎, kahadto nga kahimo han 乃 nǎi
|
n | n | n | 你 (ㄋㄧˇ, nǐ) |
| ㄌ | Tikang han 𠠲, kadaan nga kahimo han 力 lì | l | l | l | 利 (ㄌㄧˋ, lì) |
| ㄍ | Tikang han obsolete nga agi nga 巜 guì/kuài "salog" | k | g | k | 告 (ㄍㄠˋ, gào) |
| ㄎ | Tikang han kadaan nga agi 丂 kǎo | kʰ | k | kʻ | 考 (ㄎㄠˇ, kǎo) |
| ㄏ | Tikang han kadaan nga agi ngan yanâ nga radikal 厂 hǎn | x | h | h | 好 (ㄏㄠˇ, hǎo) |
| ㄐ | Tikang han kadaan nga agi 丩 jiū | ʨ | j | ch | 叫 (ㄐㄧㄠˋ, jiào) |
| ㄑ | Tikang han kadaan nga gi 𡿨 quǎn, grapiko nga gamot han agi nga 巛 chuān (yanâ 川) | ʨʰ | q | chʻ | 巧 (ㄑㄧㄠˇ, qiǎo) |
| ㄒ | From 丅, usá nga kahadto nga kahimo han 下 xià. | ɕ | x | hs | 小 (ㄒㄧㄠˇ, xiǎo) |
| ㄓ | Tikang han  /𡳿, kahadto nga kahimo han 之 zhī.
|
ʈʂ | zhi, zh- | ch | 知 (ㄓ, zhī), 主 (ㄓㄨˇ, zhǔ) |
| ㄔ | Tikang han agi ngan radikal 彳 chì | ʈʂʰ | chi, ch- | chʻ | 吃 (ㄔ, chī), 出 (ㄔㄨ, chū) |
| ㄕ | Tikang han agi 尸 shī | ʂ | shi, sh- | sh | 是 (ㄕˋ, shì) , 束 (ㄕㄨˋ, shù) |
| ㄖ | Ginliwat tikang han selyo nga pagsurat nga kahimo han 日 rì | ɻ~ʐ | ri, r- | j | 日 (ㄖˋ, rì), 入 (ㄖㄨˋ, rù) |
| ㄗ | Tikang han kadaan nga agi ngan yanâ nga radikal 卩 jié, ha diyalekto zié ([tsjě]; tsieh² ha Wade–Giles) | ts | zi, z- | ts | 字 (ㄗˋ, zì), 在 (ㄗㄞˋ, zài) |
| ㄘ | Tikang han 𠀁, kadaan nga kahimo han 七 qī, ha diyalekto ciī ([tsʰí]; tsʻi¹ ha Wade–Giles). Igtanding an semi-kursibo nga kahimo  ngan selyo-nga-pagsurat  .
|
tsʰ | ci, c- | tsʻ | 詞 (ㄘˊ, cí), 才 (ㄘㄞˊ, cái) |
| ㄙ | Tikang han kadaan nga agi 厶 sī, nga ha urhe ginsaliwanan han compound 私 sī. | s | si, s- | s | 四 (ㄙˋ, sì), 塞 (ㄙㄞ, sāi) |
| Mga rima ngan medial | |||||
| Zhuyin | Gintikangan | IPA | Pinyin | WG | Pananglitan |
| ㄚ | Tikang han 丫 yā | a | a | a | 大 (ㄉㄚˋ, dà) |
| ㄛ | Tikang han obsolete nga agi 𠀀 hē, paghinggop, an baliktad han 丂 kǎo, nga nagpapabilin nga phonetiko ha compound 可 kě.[8] | o | o | o | 多 (ㄉㄨㄛ, duō) |
| ㄜ | Kinuha tikang han allophone ha Standard nga Tsino, ㄛ o | ɤ | e | o/ê | 得 (ㄉㄜˊ, dé) |
| ㄝ | Tikang han 也 yě. Igtanding an Naggigyera nga mga Estado nga kawayan nga kahimo 
|
e | ê | eh | 爹 (ㄉㄧㄝ, diē) |
| ㄞ | Tikang han 𠀅 hài, kadaan nga kahimo han 亥. | ai | ai | ai | 晒 (ㄕㄞˋ, shài) |
| ㄟ | Tikang han 乁 yí, usá nga obsolete nga agi nga nangangahulogan 移 yí "pagkiwá". | ei | ei | ei | 誰 (ㄕㄟˊ, shéi) |
| ㄠ | Tikang han 幺 yāo | au | ao | ao | 少 (ㄕㄠˇ, shǎo) |
| ㄡ | Tikang han 又 yòu | ou | ou | ou | 收 (ㄕㄡ, shōu) |
| ㄢ | Tikang han kadaan nga agi 𢎘 hàn "pamukad", nahahabilin nga phonetiko ha compound 犯 fàn | an | an | an | 山 (ㄕㄢ, shān) |
| ㄣ | Tikang 𠃉, kadaan nga kalain han 鳦 yǐ o kundi man 乚 yà[9] (An 乚 yǐn sumala hin iba nga mga kasarigan[10]) | ən | en | ên | 申 (ㄕㄣ, shēn) |
| ㄤ | Tikang han 尢 wāng | aŋ | ang | ang | 上 (ㄕㄤˋ, shàng) |
| ㄥ | Tikang han 𠃋, kadaan nga kahimo han 肱 gōng[11] | əŋ | eng | êng | 生 (ㄕㄥ, shēng) |
| ㄦ | Tikang han 儿, an ubós nga bahin han 兒 ér ginagamit nga kursibo ngan ginyano nga kahimo | aɚ | er | êrh | 而 (ㄦˊ, ér) |
| ㄧ | Tikang han 一 yī | i | yi, -i | i | 以 (ㄧˇ, yǐ), 逆 (ㄋㄧˋ, nì) |
| ㄨ | Tikang han 㐅, kahadto nga kahimo han 五 wǔ. Igtanding an transitoryo nga kahimo 𠄡. | u | wu, -u | u/w | 努 (ㄋㄨˇ, nǔ), 吳 (ㄨˊ, wú) |
| ㄩ | Tikang han kahadto nga agi 凵 qū, nga nagpapabilin nga radikal | y | yu, -ü | ü/yü | 雨 (ㄩˇ, yǔ), 女 (ㄋㄩˇ, nǚ) |
ㄭ
|
Tikang han agi 帀. Narepresenta iní han minimal nga tiringgan han ㄓ, ㄔ, ㄕ, ㄖ, ㄗ, ㄘ, ㄙ, bisan man kun diri ini ginagamit katapos ha ira ha pagsurat.[12] | ɻ̩~ʐ̩, ɹ̩~z̩ | -i | ih/ŭ | 資 (ㄗ, zī); 知 (ㄓ, zhī); 死 (ㄙˇ, sǐ) |
Pagsurat
igliwatPagsunod hin pagkudlit
igliwatGinsusurat an Zhuyin han amo gihapon nga pagsunod hin pagkudlit hin Tsino nga mga agi. Tigamni nga an ㄖ ginsusurat hin tuló ka pagkudlit, diri sugad han agi nga ginkuhaan hiní (日, Hanyu Pinyin: rì), nga uupat an pagkudlit.
Mga tigaman hin tono
igliwatGinpapakita ha nasunod nga pagtala, an mga tigaman hin tono para han ikaduhá, ikatuló, ngan ika-upat nga mga tono ginsasaro han bopomofo ngan pinyin. Ha bopomofo, an pagkawaray tigaman gin-gagamit pagpakita han syahan nga tono samtang usá nga tulbok ha igbaw nagpapakita han ikalimá nga tono (kilalado gihapon nga neutral nga tono). Ha pinyin, an macron nagpapakita han syahan nga tono ngan an pagkawaray hin tigaman nagpapakita han ikalimá nga tono.
| Tono | Bopomofo | Pinyin | ||
|---|---|---|---|---|
| Tigaman hin tono | Unicode nga Ngaran | Tigaman hin tono | Unicode nga Ngaran | |
| 1 | (Waray) | (Diri nanginginlabot) | ◌̄ | Pagkombina hin Macron |
| 2 | ˊ | Nagpapalain nga Agi Kugit nga Matarom | ◌́ | Pagkombina hin Kugit nga Matarom |
| 3 | ˇ | Caron | ◌̌ | Pagkombina hin Caron |
| 4 | ˋ | Nagpapalain nga Agi Kugit nga Pagpasangko | ◌̀ | Pagkombina hin Kugit nga Pagpasangko |
| 5 | ˙ | Tulbok ha igbaw | (Waray) | (Diri nanginginlabot) |
Diri sugad han Hanyu Pinyin, an Zhuyin nahiangay hin maupay han hanzi nga mga agi ha mga barasahon nga diin tipaubos o vertical an pagmantala han nahasurat, nga diin mauruupay an Zhuyin hin pagtigaman han pagluwás hin mga tipaubos o vertical nga ginsusurat ha Tsinino.
An Zhuyin, kun ginagamit upod hin mga Tsino nga agi, ginbubutang ha tuo han Tsino nga agi kun tipaubos o vertical o ha igbaw han Tsino nga agi hin tipatuo nga pagpatik (kitaa Ruby nga agi).
Ha ubós in pananglitan han pulong nga "botilya" (pinyin: píngzi):
|
o kundi man |
|
Pagtanding
igliwatPinyin
igliwatAn Zhuyin ngan pinyin nahibase han amo la gihapon nga mga pagluwás ha Minandarin, amo nga mayda usá-hin-usá nga pag-angay han duhá nga sistema:
| Rima | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ㄚ | ㄛ | ㄜ | ㄝ | ㄞ | ㄟ | ㄠ | ㄡ | ㄢ | ㄣ | ㄤ | ㄥ | ㄦ | |||
| Medial | [ɨ] (ㄭ) 1 -i |
[a] ㄚ a -a |
[u̯o] ㄛ o -o |
[ɤ] ㄜ e -e |
[ai̯] ㄞ ai -ai |
[ei̯] ㄟ ei -ei |
[au̯] ㄠ ao -ao |
[ou̯] ㄡ ou -ou |
[an] ㄢ an -an |
[ən] ㄣ en -en |
[aŋ] ㄤ ang -ang |
[əŋ] ㄥ eng -eng |
[aɚ] ㄦ er | ||
| 丨 | [i] 丨 yi -i |
[i̯a] 丨ㄚ ya -ia |
[i̯e] 丨ㄝ ye -ie |
[i̯au̯] 丨ㄠ yao -iao |
[i̯ou̯] 丨ㄡ you -iu |
[i̯ɛn] 丨ㄢ yan -ian |
[in] 丨ㄣ yin -in |
[i̯aŋ] 丨ㄤ yang -iang |
[iŋ] 丨ㄥ ying -ing |
||||||
| ㄨ | [u] ㄨ wu -u |
[u̯a] ㄨㄚ wa -ua |
[u̯o] ㄨㄛ wo -uo |
[u̯ai̯] ㄨㄞ wai -uai |
[u̯ei̯] ㄨㄟ wei -ui |
[u̯an] ㄨㄢ wan -uan |
[u̯ən] ㄨㄣ wen -un |
[u̯aŋ] ㄨㄤ wang -uang |
[u̯əŋ], [ʊŋ] ㄨㄥ weng -ong 4 |
||||||
| ㄩ | [y] ㄩ yu -ü 2 |
[y̯e] ㄩㄝ yue -üe 2 |
[y̯ɛn] ㄩㄢ yuan -üan 2 |
[yn] ㄩㄣ yun -ün 2 |
[i̯ʊŋ] ㄩㄥ yong -iong |
||||||||||
1 Dirì ginsusurat. 2 An ü ginsusurat nga u pagsunod han j, q, x, o kundi man y. 4 An weng ginluluwás nga [oŋ] (ginsusurat nga ong) kun nasunod hin initial.
Mga kasarigan
igliwat- ↑ "Pinyin celebrates 50th birthday" (ha Ininggles). Xinhua News Agency. 2008-02-11. Ginkuhà 20 Septyembre 2008.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ↑ "ISO 7098:1982 – Documentation – Romanization of Chinese" (ha Ininggles). Ginkuhà 2009-03-01.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ↑ Shih Hsiu-Chuan (18 Septyembre 2008). "Hanyu Pinyin to be standard system in 2009". Taipei Times (ha Ininggles). p. 2.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 The Republic of China government, Government Information Office. "Taiwan Yearbook 2006: The People & Languages" (ha Ininggles). Ginhipos tikang han orihinal han 2007-05-09. Cite uses deprecated parameter
|deadurl=(help)CS1 maint: unrecognized language (link) |Makikita gihapon ha - ↑ Taiwan Headlines. "Taiwan Headlines: Society News: New Taiwanese dictionary unveiled" (ha Ininggles). Government Information Office, Taiwan(ROC). Ginhipos tikang han orihinal han 2007-10-31. Ginkuhà 2018-02-06.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ↑ John DeFrancis. The Chinese Language: Fact and Fantasy. Honolulu, HI, USA: University of Hawaii Press, 1984. p. 242.
- ↑ Wenlin dictionary, entry 𠫓.
- ↑ "Unihan data for U+20000".
- ↑ Wenlin dictionary, entry 𠃉.
- ↑ "Unihan data for U+4E5A".
- ↑ Wenlin dictionary, entry 𠃋.
- ↑ Michael Everson, H. W. Ho, Andrew West, "Proposal to encode one Bopomofo character in the UCS Ginhipos 2021-01-26 han Wayback Machine", SC2 WG2 N3179.