Bayinnaung

Hi Bayinnaung Kyawhtin Nawrahta (Binirmano: ဘုရင့်နောင် ကျော်ထင်နော်ရထာ [bəjɪ̰ɴ nàʊɴ tɕɔ̀ tʰɪ̀ɴ nɔ̀jətʰà]; Thai: บุเรงนองกะยอดินนรธา, rtgs: Burengnong Kayodin Noratha; 16 Enero 1516 – 10 Oktubre 1581) hadí han Toungoo nga Dinastiya han Birmania o Burma (Myanmar) tikang 1550 kutob 1581. Dida han iya 31-ka-tuig hin paghadì, nga gintawag nga "gidakoi nga pagbutó hin kusog hin tawo nga nakit-an ha Burma", gintukod ni Bayinnaung an posible amo an gidako-i nga imperyo ha kaagi han Timugan nga Asya, nga naglakip hin dako nga bahin han yana-nga-adlaw nga Burma, an Tsino nga Shan nga mga estado, Lan Na, Lan Xang, Manipur ngan Siam.

Bisan man kun nahinumdoman hiyá tungod han iya paghimo hin imperyo, an gidako-i nga naipabilin ni Bayinnaung amo an iya paglakip hin dig-on o pag-integrar han Shan nga mga estado ngadto han mga ginhadi-an nga nahibasi ha siong han Irrawaddy. Katapos han pagsakop han mga Shan nga estado han 1557–1563, nagbutang an hadi hin sistema hin pagdumara nga nag-iban han gahom han mga heredero nga mga Shan nga saopha, ngan ginbalhin an mga custombre han mga Shan nga sumunod han mga pamatasan ha kapatagan. Natanggal dinhi an kataragman hin mga panalakay hin mga Shan ngadto han Igbaw nga Burma, nga usá nga maiha nga kinabarak-an han Igbaw nga Burma tikang han urhe nga ika-13 nga gatostuig. An polisiya niya han mga Shan ginsunod hin mga Birmano nga mga hadi kutob han kataposan nga kahulog tikangha poder han ginhad-ian ngadto han mga Britaniko han 1885.

Bisan pa man, waray mahiutro ni Bayinnaung ini nga administratibo nga polisya ha tanan nga dapit han iya hirayo nga imperyo. An iya imperyo usá nga katitirok hin mga kasanhi nga mga soberano nga mga ginhadi-an, nga diin an mga hadi nasunod ha iya nga Cakkavatti (Unibersal nga Manguna), diri an Ginhadi-an han Toungoo. Ha matuod, an Ava ngan Siam nanrebelde hin mga duha là ka tuig katapos han iya kamatayan. Pag 1599, tanan nga mga basalyo nga mga estado nanrebelde, ngan an Imperyo Toungoo nabungkag hin bug-os.

Ginkikita hi Bayinnaung nga usá han tulo nga pinakadako nga mga hadi han Birmania, upod kan Anawrahta ngan Alaungpaya. Pipira han mga pinakaprominente nga lugar ha yana nga Myanmar ginngaranan ha iya dungog. Kilalado gihapon hiyá ha Thailand nga Phra Chao Chana Sip Thit (พระเจ้าชนะสิบทิศ, "Madaog han Napulo ka Direksyon").