Phetsarath Ratanavongsa
Hi Prinsipe Phetsarath Ratanavongsa (Somdej Chao Maha Uparaja Pethsarath Ratanavongsa lit: Iya Kahitas-an (an) Sugbong-Hadì Phetsarath Ratanavongsa) (Lao: ເພັຊຣາຊ; 19 Enero 1890 – 14 Oktubre 1959) amo an syahan nga Primer Ministro han Laos tikang 8 Abril tubtub 20 Oktubre 1945, ngan amo an syahan ngan kataposan nga sugbong-hadì o bise-hadì han Ginhadi-an han Laos.
| Prinsipe Phetsarath Ratanavongsa | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Uparaja | |||||
 Pan-buynas nga dagon ni Prinsipe Phetsarath, nga gintutuohan hin damo nga mga Lao nga mayda mga gahom ha magia, nga ginbabaligya hin damo ha Laos yanâ | |||||
| Natawo |
19 Enero 1890 Luang Phrabang | ||||
| Namatay |
14 Oktubre 1959 (edad 69) Luang Phrabang | ||||
| Mga Inasaw-an |
| ||||
| |||||
| Amay | Bounkhong | ||||
| Iroy | Thongsy | ||||
Biyograpiya igliwat
Syahan nga bahin han kinabuhi igliwat
Hi Phetsarath natawo han Enero 19 1890 ha Louang Phrabang, nga ika-duha nga anak nga lalaki ni Oupahat Bounkhong ngan han iya ika-duha nga asawa, hi Prinsesa Thongsy. Usa han iya mga manghod nga bugto amo hi Souvanna Phouma. An kan Bounkong ika-napulo-kag-usa (o ika-onse) nga asawa amo an nanay ni Souphanouvong. Hi Phetsarath didto nag-aram han kononyal nga Lycée Chasseloup Laubat ha Saigon ngan nagpadayon dida han 1905 ngadto ha Lycée Montaigne ngan ha École des Affaires Coloniales ha Paris. Binmalik hiya ha Laos han 1912, nag-asawa kan Prinsesa Nhin Kham Venne han 1913, ngan nagtikang patrabaho komo manhuhubad o interpreter para han iya amay.
Serbisyo ha gobyerno: 1914-1941 igliwat
Han 1914, naging clerk hiya didto han Opisya han gobernador Franses ha Vientiane. Katapos hin duha ka tuig, ginpahataas an iya ranggo ngadto hin asistant-secretary ngadto han Franses nga gobernador. Han 1919 gintagaan hiya han titulo nga Somdeth Chao Ratsaphakhinay, in titulo nga kanan iya amay ngan usa han mga gihataasi nga mga ranggo han nasod. Hadto gihapon nga tuig, hiya an ginhimo nga Direktor han mga Katukiban Indigena (o Director of Indigenous Affairs) han Laos ha ilarom han Franses nga gobernador.
Komo kataposan nga oupahat han nasod, nahimo hiya nga kilalado nga tawo han moderno nga Laos. Hiya an nagtukod han sistema han mga ranggo ngan titulo han serbisyo sibil, an promotion ngan pension plan, ngan naghimo hin Lao nga asamblea hin pangunsulta, nag-reorganisa han Conseho hin Pagsagdon han hadi. Hi Phetsarath nagreorganisa han sistema administratiba han kapadi-an nga Buddhista, ngan nagtukod hin sistema hin mga iskwelahan para hin pagtutdo han mga mongha han yinaknan nga Pali. Ginhimo niya an Institute han Balaod ngan Pagdumara agod magtutdo hin mga entry level o mga nagtitikang pala nga mga opisyal (Samien) nga mapadayon hin haruhataas nga ranggo komo Phouxouei, Chao Meuang, ug Chao Khoueng ha pagsunod. Nagtukod hi Phetsarath hin mga surundon hin mga pagpremyo, pag-reassign, ngan pagpadukwag hin mga angay nga mga sibil nga mga empleado, ngan naghimo hiya han sistema judicial, upod an mga kodigo sibil ug kodigo penal.
Lao Issara: 1941-1957 igliwat
Hi Phetsarath nagdará hin dako nga papel ha Lao nga politika ugsa ngan katapos han pag-okupar han Hapon. Hiyá an namuno han Lao Issara nga kagiusan. Hiyá an Sugbong-rehente han Lao ng lalawigan, tikang han 1941, nga sinmaka ha pagka-importante ha ilarom hin mga saad hin gahom tikang ha Hapon. Han 1944 nagpadará hiyá kan Kathanong Souvannakhily, usá nga opisyal hin brigada, nga umatake han Thailand, kundi nawara-ha-aksyon hiyá. Ginhunong an atake ha urhe. Tikang 1941-5, naningkamot hi Phetsarath pagsaliwan hin mga opisyal ha Laos ngan ha Vietnam, kundi ha rehiyon han Vietnam, makusog an pagresistir tikang han lokal nga proletariat.[1]
Han 8 Abril 1945 nagdeklara an Hadì (ha ilarom hin Haponés nga presyon) nga dirì na Franses nga protectorado an Laos ngan han 28 Agosto 1945, sunod han pagsurender han Hapon, nagpadará hin telegrama hi Phetsarath ha ngatanan nga mga Lao nga gobernador han lalawigan nga nagsumat ha ira nga an pagsurender han Haponés diri naka-apekta han status han Laos nga naglulugaring ngan ginsagdonan hira nga umato hin interbensyon tikang ha langyaw. Pero mga Gawasnon nga Franses nga mga puwersa nag-okupar na nga daan han Luang Phrabang ngan nakigkita han Hadi nga naghatag hin pagsaad han mga Franses nga kolonyal nga an Laos usá pa nga Franses nga protectorado bisan pa man han Abril nga pagpasamwak. Han 10 Oktubre, ginpaiwas han Hadi hi Phetsarath nga Primer Ministro; napulò nga adlaw ha sunod, an Lao Issara nga probisyonal nga katitirok nagpasamwak han pagpaiwas tikang ha puwesto han Hadi ngan nagpili kan Phetsarath nga "Mangulo hin Estado". Han pagbalik han Franses hin kontrol han Laos, kinmalagiw hi Phetsarath han Abril 1946 ngadto ha Thailand, nga diin namuno hiya han Lao Issara nga gobyerno-ha-exilyo.
Pag-uli: 1957-1959 igliwat
Han Marso 1957, binmalik hiya ha Vientiane nga diin nakakarawat hiya hin malipayon nga pagpa-uswag. Han Abril 10 1957, kinmadto hiya ha Luang Prabang pinaagi hin kotse ngan ginpa-uswag hiya hin damo nga katawhan hin mga ordinaryo nga tawo, mga opisyales han gobyerno, ug mga miyembro han pulis ug kasundalohan. Han Abril 16 binmisita hiya kan Hadi Sisavang Vong ug ginbalik ha iya an iya una nga titulo nga oupahat han Ginhadi-an han Laos. Han Disyembre 1957 binmisita hiya ha Samneua ngan Phongsaly nga diin hi Souphanouvong ha simbolo naghalad han pag-uli han mga duha nga probinsya han Pathet Lao balik ngadto han Ginhadi-an han Laos.
Iginhatag ha iya in opisyal nga urukyan han gobyerno ha Vientiane, pero nagpili hiya nga didto umukoy han iya villa, ha Xieng Keo, ha Luang Phrabang upod han iya Thai nga kapadis, nga hi Mom Aphiphorn. Ha mga una nga parte han Oktubre 1959 an Gobyerno Phoui Sananikone nagdesidir paggamit han opisyal nga urukyan ni Phetsarath ha Vientiane nga amo an bag-o nga opisina han primer ministro. Ira ginbiyaan an edifisyo ngan ginpadara an mga butang niya pinaagi hin barko ngadto ha Luang Prabang, nga tungod hini nahiubos hiya hin duro. Han Oktubre 14 1959 hi Phetsarath gindara nga masakit ngadto han hospital, tungod hin duro nga brain hemmorage. Gin-operahan hiya hin Franses nga doktor, pero urhi o atrasado na nga daan. Waray na hi Phetsarath magmata ngan namatay hiya ha idad nga 69.
Tungod kay popular hiya ngan tungod kay may pagtuo nga mayda niya gahom nga saksit--damo nga mga Lao nambubutang han litrato ni Phetsarath ha ira mga balay.
Mga kasarigan igliwat
- Sila Viravong: Chao Phetcharat - Strong Man of Kingdom of Laos, Thai Translation by Sommai Premjit, Matichon Press, BE 2542 (AD 1999), ISBN 974-321-465-8
- Søren Ivarsson and Christopher E. Goscha: Prince Phetsarath (1890–1959): Nationalism and Royalty in the Making of Modern Laos, Journal of Southeast Asian Studies (2007), 38: 55-81, Cambridge University Press