Palapag

An Palapag, opisyal nga gintatahod nga Munisipalidad san Palapag o kun sa Ininggles Municipality of Palapag. Inin nga munisipalidad sayo sa 24 nga munusipyo sa ika-duha nga distrito san Probinsya san Norte san Samar, Sirangan san Kabisayaan, Pilipinas. Gintutukod nga 3^rd class nga munusipyo, nga may-ada 34,286 nga katawo tikang sa 2015 nga census.

Palapag Municipalidad san Palapag
Municipality of Palapag
Selyo
Map of Northern Samar with Palapag highlighted
Batakan:Infobox mapframe
Palapag Location within the Pilipinas
Coordinates: Batakan:PH_type:city(34034) wikidata/iso 12°32′49″N 125°06′58″E
Country	Philippines
Region	Batakan:PH wikidata/regionlink
Province	Batakan:Ifnotempty
District	2nd District
Barangays	32
Kagamhanan
• mayor of Palapag[*]	Marlo Agno
• Vice Mayor	Melvic Chy
• Electorate	25,641 voters ([[Philippine general election, |]])
Langyab
• Total	179.60 km2 (69.34 sq mi)
Molupyo ( senso)
• Total	34,034
• Densidad	190/km2 (490/sq mi)
(Mga) Demonimo	Palapagnon
Zona hin oras	PST (UTC+8)
ZIP code	6421
PSGC	084814000
IDD : area code	+63 (0)55
Climate type	Tropical rainforest climate
Income class	Batakan:Ifnumber
Revenue (₱)	₱138,960,342.1460,136,172.1467,690,191.9077,003,143.1186,037,527.0694,362,255.40105,452,810.39112,847,568.03124,225,861.86168,736,649.24218,115,747.53 (2020)
Native languages	Winaray Tinag-alog
Websayt	palapag-nsamar.gov.ph

Gingigiknan ngan makikit-an sa pinaka-nortehon-sinirangnon san isla san Samar.

Kangarangnan (Etymology)

An ngaran nga Palapag, tikang sa mga natawo ngadto ginsusugad nga damo it gintikangnan.

Usa nga giniknan nga damo san mga katawhan an natuo an istorya nga nagtikang an ngaran nga Palapag sa pulong nga “Palpag” (nagsusumat nga iton nga nagtitikang jhan aksyon san pagpalpag o pagpalo sin sayo nga utod sin kahoy ngado sin mas dako nga utod sin kahoy para matunga, o sa kadak-an pa an pansungo san kabakhaoan nga damo sa Palapag)

Ginsusumat nga ginngaranan nga “Palapag” na it yana nga lugar kay san pagdatong san una nga mga Espanyol sa katutna san yana munusipyo nga diri nira aram kun ano an ngaran siton nga lugar. Mao nga nanngutana sira sa mga tagadidto nga katawhan nga aadto sa may kabaybayan nanpapalpag kun nano an ngaran san katutna. Dikan kinahunaan san mga tawo nga nangungutana an mga magburugsag (mgaran sadto nira san mga Espanol nga mabusag an panit) kun nano an kanira ginhihimo, mao nga pagbaton nira nga “nagpapalpag” (sa iba na istroya nagpaparalpag). Tinikngan siton, an katutna nga ira gindatngan ginngaranan nga Palpag san mga Espanyol, nga kaihaan ginkarawat san mga tawo. Ngan kaihaan na, an Palpag, nagitngan na magin Palapag.

Katutnaan (Geography)

An Palapag, may kadak-an nga sumatotal nga 176.60 km² (490 sq.mi) sa katunaan. Gingigiknan ngan makikit-an sa pinaka-nortehon-sinirangnon san isla san Samar.

Nakikit-an nga an tignorte-walhon nga parte han kabaybayan han mumusipalidad nga lapakan ug bakhawon. Sa sirangan nga baybayon man, batohon ug koralon, didto makikitan an mga pormasyon nga bato, sabtang an ginkikila nga “Sumalidsid”, “Rakit-Dakit”, “Sug-angan”, “Sleeping Lion” ngan iba pa. an norte nga kabaybayon  an sumalo nga mabaras ug may sayo nga isla nga mayda baras nga orens an kulay, an isla san Palihon, nga sikat nga maparigoan.

An Poblacion makikitaan sa ninorte sa katutna, mga mayda 5 ka kilometros tikang baydayon nga mga burubaranggay. Makikit an liwat sa Palapag an gihatas-e nga kabukiran san probinsya san norte san Samar, an Palapag Mt. Mesa ngan an san mukidbukid san Cabo del Espiritu Santo (Cape of the Holy Spirit) ngan an mukidbukid sa Buboyaon (gintutungaan san Palapag, Mapanas ug, Catubig). Bukidnon ug lambakon an katutna san Palapag.

Makikit-an an Palapag nga ginliligiran sa norte ngan sirangan san kadak an nga kadagatan san Pasipiko. Ginliligiran sa inilawdan-sinirangnan san munusipyo san Mapanas, saw ala san munusipyo san Laoang, ngan sa inilawdan an munusipyo san Catubig.

Gin-Again o Kasaysan

Bag-o an Pag-abot san mga Espanyol

An mga una nga mga man-iistar san katutna san Palapag nga nagtindog sin mga panimalay sa Mapno (baybayon nga barrio), masasabot nga sugad matitikang sa niyan munisipalidad san Guiuan sa kailawudan san Samar. Ginsusumat nga an ngaran san puno nga nag-una man-istar sa Palapag nga si Tinadyao. An katuna nga kanra gin-iristaran kanira ginngaranan nga “Patag” nga nagtututdo san kahagnaan san katun-an.

Tikang san kaaraman sa antropolohiya san katawhan nga nagsusumat nga an mga una nga mga parag-istar hinin mga lugar sa Pilipinas an mga Austronesyano nga nagtikang sa kailawudan san Tsina nga nag-abot ngadi sit mga katunaan.

An posibilidad san Lawan (gin-eestimar nga yana an mga katunaan san Palapag-Laoang-Catubig) sa Samar an sayo san mga importante nga panhintungod nga titikangan sa mga sibilasyon nga Polynesyano, gintutukod nga nakomperma sa sayo nga Australian nga pan-aram. An panlipat ngan panduyat san mga katawhan tikang sini nga mga kaislahan tungod ngadto sa Pasipiko ngan an pagkamayda sin mga dagko nga pamaryohan kagitnan san Tondo sa Luzon, masusugad nga natatabo sin maiha ngan nagdudugkot hin pagbutang sa Palapag nga masusumat nga mayaon kaagian nga panbaluto nga industriya maiha na antis pa an mga Espanyol mag-arabot sa PIlipinas. Ginkilala ini nga katutna san mga Historyan nga an ginsusumat nga “Lakanate of Lawan” nga sadto gin-punoan hinin Datu Iberein nga nasabtan nga ginsurat ni Henry scott sa kaniya mga papel nga gintatawhan niya nga “Bingi of Lawan”. Ini liwat an ginbasihan nira nga ini nga daan nga mga panbaluto nga panhigsok an nagdaan nga nagpatukdaw sa mga Espanyol nga himuon inin mga baybayon sini nga katutna nga mga pantalan ug paupayan san mga Galleon nga kanira gingagamit sadto.

Panahon san Espanyol

Pag-abot san mga Hisweta nga mga Misyonaryo.

San tuig nga 1585, sa kdak-an nga pan-utok san Espanyol nga Gobernador-General Don Santiago De Vera, gintindog nira an yana nga pueblo nga gin ngaranan sadto sin Palpag, Tungod pagkaiha ginkilala nga pueblo san Palapag, sabtang an ngaran san munusipyo hasta yana.

Gintikangan an pagbutang hin misyonaryo sa isla san Samar nga an panebanghelyo san mga katawhan sini nga isla sap ag-abot nira Padre Francisco Otaco, Padre Bartolome Martes, ngan Bugto Domingo Alonso san pagsabot nga ira pagkarawat san kabug-atan sini nga panebanghelyo sadto Octobre 15, 1596. An ira una nga residensya san misyon ngado nadatngan sa Tinago (Tarangnan niyan) sa walhon nga baybayon san Samar. San pag-abot san tuig nga 1598, natindog dito an una nga simbahan ug ngadto san unom pa nga digto nga katutna hirani sa Tinago nagtindog pa liwat sin digto nga mga simbahan.

San pagsabot nga kaarman san mga katawhan sa Palapag an nahitabo nga mag-upay sa Tinago ngan walhon nga baybayon san Samar, nagtikng sira pangaro sin pagsayod sa mga misyonaryo nga magbutang sin residensya sin misyonaryohan sa kanira katutna. Tinikngan sini, ginpadad an ngadto sira sin mga misyonaryo nga maglulunad sa Palapag.

San pagtindog san residensya misyonaryo sa Palapag, ginngaranan ini nga Misión Residencia del Cabo del Espíritu Santo. Gintikang an ngaran san bukid sa Cabo del Espirito Santo. Nagtindog sira hin Baroko nga Simbahan nga tikang hin mga korales nga ginpapalibotan sin hataas nga mga bato nga pader ug bastion.

Palapag Royal Port

San magtikang an byahe san mga Galleon tikang Manila pakadto sa Acapulco sa Mehiko ngan pabalik, an residensya misyonaro ngan an bug-os nga katawhan san Palapag dako an importansya nga ginbubuhat sa pagluran ngan pangapot sini nga mga Galleon.

An una nga pagbyahe san mga Galleon sa ginsusugad nga trans-Pacific Voyage ginbuhat san tuig nga 1565. San kabug-usan nga umabot sin mga 250 ka tuig, ini nga mga barko nga tungod nagdadara sin mga kayamanan nagpapalawod tunod haros kada-tuig pakadto sa dagat han Pasipiko, ginhahangpod sin mga sakit, panduhat, kagutom, mga bagyo sa dagat, ngan an pamimirata san mga Ingles nga Dutch. Ini an nagtungod san pagbutang hin mabug-at nga buruhaton sa Palapag basi magin importante sa buhat sa economiya nga espiritwaliya nga pantalan sa mga Espanyol.

Tinigamnan tikang sinin nga katuigan san panlawod san mga Galleon, an pantalan san Palapag nagkarawat ngan nanhugpo sini nga mga Galleon tikang ngan pakadto Amerikas ngan naghatag pagtukod tikang mga atake san mga pirate sa dagat. Pati na liwat an pagtapod tikang sa mga diri maupay nga kapanahonan sa kadagatan, mapa balud o hangin nga kakusgan, ug bisan an pagdungad la para sin tubig, ug pagkaon, ngadi sira nangunguha.

Damoon ini nga mga pantalan sa libot sa baybayon san Palapag. Sayo sini an adto sa isla san Cajayagan (yana parte sa Laoang) ngan an pas pasulod sa baybayon nga pantalan san Calomotan ug Pangpang. Mao nga kagitngn nigtindugan san mga Espanyol sin Lighthouse an Isla san Batag para matagan hin maupay nga pangita in magsisirom an mga Galleon sa ira pagbyahe.

An Rebelyon ni Sumoroy

Tungod san katuigan san 1649-1650, nagkamay-ada sin rebelyon o an pag-uslo kontra sa mga Kastila sa isla san Samar, ngan gintutukod nag-abot pa Leyte, Sorsogon. Ini nga rebelyon gintikngan sa katutna san Palapag. Gintingub ni Agustin Sumuroy mahuman niya patayon an sayo nga Padre san pueblo san Palapag sa ira ta Kombento. Nagtikang san Hunyo, 1, 1649.

Matutungod nga an dungaw san rebelyo an an pag-polo servicios san mga tawo sa Samar pakadto sa mga trabahoan san paghimo san mga Galleon sa Cavite. Gintutungod nga damo an mga tagaSamar nga nadiri sini nga pagtrabaho sin hirayo ngadto sa Cavite mao nga nagtubao sira pagrebelyon sa mga Kastilyano tungod san mga sugo tinikangan sa mga alcalde ug gobernador nga sugad kapot san mga Kastila.

Mayaon punto nga nagbubutang nga ginpatay si Sumuroy san iya igkasi mahuman masugad tagan hin subat an makakapatay sa kaniya.

Mga Baranggay

An Palapag sadto natutunga la sin upat nga distrito sa kapoblacionan, an Laniwan, Asum, Tinampo, ngan Tambangan, ngan mga burubarrio sa kaligiran siton nga mga distrito.

Niyan may-ada upat nga distrito an pagtunga sa mga Baranggay sa munusipyo, an East-sea side, West-sea side, Riverside, ngan Woodland.

Mayaon 32 (trinta-y-dos) nga barangay an Palapag. Lima an ada sa Poblacion.

• Asum (Poblacion)
• Bagacay
•  Bangon
•  Benigno S. Aquino, Jr. (Poblacion)
•  Binay
•  Cabariwan
• Cabatuan
• Campedico
• Capacujan
• Jangtud
• Laniwan (Poblacion)
• Mabaras
• Magsaysay
• Manajao
• Mapno
• Maragano
• Matambag
• Monbon
• Nagbobtac
• Napo
• Natawo
• Nipa
• Osmeña
• Pangpang
• Paysud
•  Sangay
•  Simora
•  Sinalaran
• Sumoroy
• Talolora
•  Tambangan (Poblacion)
•  Tinampo (Poblacion)

Demographics

Population census of Palapag
Sensus	Populasyon		+/-
1903	9,609		—
1918	10,920		0.9%
1939	19,745		2.9%
1948	17,021		-1.6%
1960	16,055		-0.5%
1970	19,438		1.9%
1975	21,266		1.8%
1980	23,115		1.7%
1990	20,114		-1.4%
1995	24,947		4.4%
2000	30,520		4.42%
2007	31,398		0.39%
2010	33,453		0.88%
2015	34,286		0.34%
Source: Philippine Statistics Authority

Klima

An klima nga ginhuhulugan san Palapag nagtutukod sa Type 2, giniknan nga waray duro nga panhuraw nga may-ada kadak-an nga pan-uran. An kadam-an nga pan-uran gintutukod nga nahihinabo sa bulan san Desyembre ug Enero.

An klase san klima sa Palapag may dako nga buhat sa pantanom san bug-os nga munisipalidad. Bisan kadak-an san tuna nagagamit sa pantanom, diri nabubug-os nga nalilino ky sabtang nag-uura-ura an uran nga naghihino sin pagbaha, ngan an regular nga pagbayo san mga bag-yo sa gintutukdan nga isla.

Edukasyon

May-ada mga publiko ngan pribado nga mga eskwelahan sa Palapag.

Elementarya:

• B. Aquino, Jr. Elementary School
• B. Quibal Memorial Elementary School
• Bagacay Elementary School
• Bangon Primary School
• Binay Elementary School
• Bukid Primary School
• Cabariwan Primary School
• Cabatuan Elementary School
• Cag-anibong Primary School
• Campedico Elementary School
• Canonghan Elementary School
• Capacujan Elementary School
• Dona P.C. Gorgonia Elementary School
• Jangtud Integrated School
• Mabaras Primary School
• Manajao Elementary School
• Mapno Elementary School
• Maragano Primary School
• Matambag Elementary School
• Monbon Elementary School
• Nagbobtac Elementary School
• Napo Primary School
• Natawo Elementary School
• Osmena Elementary School
• Palapag Central School
• Palapag II Central School (Pangpang Central Elementary School)
• Paysud Primary School
• Sangay Elementary School
• Simora Elementary School
• Sinalaran Elementary School
• Tinampo Elementary School

Sekundarya:

• Capacujan National High School
• Sumoroy Agro-Industrial School
• Jangtud Integrated School
• Cabatuan National High School
• Pangpang Integrated School
  

Mga Sumpay sa Gawas

• Philippine Standard Geographic Code Ginhipos 13 Abril 2012 han Wayback Machine
• 1995 Philippine Census Information Ginhipos 24 Hunyo 2011 han Wayback Machine
• 2000 Philippine Census Information Ginhipos 30 Enero 2010 han Wayback Machine
• 2007 Philippine Census Information (1) Ginhipos 20 Nobyembre 2008 han Wayback Machine
• 2007 Philippine Census Information (2) Ginhipos 20 Disyembre 2008 han Wayback Machine
• Local Governance Performance Management System Ginhipos 4 Marso 2016 han Wayback Machine