Malarya
Iton malarya in gindadara han mga lamok nga nakakatapon nga sakit ha katawhan ngan iba nga mga mananap nga tungod han mga protista han henus Plasmodium. Ini in nagtitikang ha pagkagat tikang han usa nga impektado nga babaye nga lamok, nga ginpapasulod an mga protista pinaagi han ira laway ngadto ha sistema sirkulatoryo, ngan ha kataposan ha atay kun diin hira dinhi nagurang ngan nagdadamo. Ini nga sakit in naghahatag hin simptomas nga tipikal nga naglalakip hin hiranat ngan sakit ha ulo, nga nangangadto ha mga grabe nga kaso ngada ha coma o kamatayon. Iton malarya in nakalat ha mga tropikal ngan subtropikal nga mga rehiyon ha dako nga dapit palibot han ekwador, naglalakip han kadam-an han Sub-sahara nga Aprika, Asya ngan an mga Amerika.
Lima nga mga espesye han Plasmodium in nakakaimpekto ngan napapadangat han katawhan. An kadam-an nga kamatayon in tungod han P. falciparum samtang P. vivax, P. ovale, ngan P. malariae naman in kawsa han kasahiran nga mas maluya nga porma han malarya nga talagsaon la nakakamatay. An zoonotika nga espesya P. knowlesi, nga damo ha Salatan-Sinirangan Asya, in kawsa han malarya ha mga macaque pero ini liwat an hinongdan han grabe nga mga impeksyon ha katawhan. Nagkakalat iton malarya ha mga rehiyon nga tropikal tungod han damo nga uran, mga temperatura nga mapaso, ngan diri nakiwa nga katubigan nga nahatag hin urukuyan nga angay ha mga kitikiti. An transmisyon han sakit in puydi maibsan pinaagi han pagpugong han mga kagat han lamok pinaagi han panhatag hin mga moskitero ngan insect repellent, o mga pamaagi in pagkontrol hin lamok sugad han pagisprey hin mga insektisida ngan pagpahubas hin diri nakiwa nga tubig.
Pinanbasaran
igliwatDugang nga barasahon
igliwat- Packard RM (2007). The Making of a Tropical Disease: A Short History of Malaria. Johns Hopkins Biographies of Disease. JHU Press. ISBN 978-0-8018-8712-3. http://books.google.com/books?id=B_V1Xj6wH7IC.
- Shah S (2010). The Fever: How Malaria Has Ruled Humankind for 500,000 Years. Macmillan. ISBN 978-0-374-23001-2. http://books.google.com/books?id=4jUjPh64X9UC. excerpt and text search
- Bynum WF, Overy C (1998). The Beast in the Mosquito: The Correspondence of Ronald Ross and Patrick Manson. Wellcome Institute Series in The History of Medicine. Rodopi. ISBN 978-90-420-0721-5. http://books.google.com/books?id=5BXbsSJLaToC.
Mga sumpay ha gawas
igliwat| An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: Malarya |
Malaria pagtugway hit paglakat tikang ha Wikivoyage
- Malarya ngada ha Open Directory Project
- WHO site on malaria
- UNHCO site on malaria Ginhipos 2011-12-20 han Wayback Machine
- Global Malaria Action Plan Ginhipos 2010-04-11 han Wayback Machine (2008)
- Doctors Without Borders/Médecins Sans Frontières – Malaria information pages
- Who/TDR Malaria Database Ginhipos 2013-05-20 han Wayback Machine
- Anti malaria and sustainable development Ginhipos 2018-03-17 han Wayback Machine
- Worldwide Antimalarial Resistance Network (WWARN)