Luis Muñoz Rivera

Hi Luis Muñoz Rivera (Hulyo 17, 1859 - Nobyembre 15, 1916) usa nga maniniday, periodista ngan politiko nga taga-Barranquitas, Puerto Rico.

Ha Politiko

Han 1887 hi Muñoz Rivera naging usa nga namumuno han Partido Autonomista. Han 1890 gintikang niya an peryodiko han partido nga La Democracía (An Demokrasya). Hini nga panahon, an Puerto Rico gintatag-iyahan han Espanya, han 1893 kinmadto hiya ha Espanya agod mag-aram mahitungod han sistema politikal hini. Pagbalik niya ha Puerto Rico, binmulig hiya han pagsurat han Plan de Ponce nga naghangyo hin autonomiya administrativa para han isla. Han Marso 1895 binmalik hiya ha Espanya komo kaupod han komisyon nga nakigkita kan Práxedes Mateo Sagasta an lider han Liberal. Adto nga grupo politikal nag-uyon han mga paglantaw han komisyon ngan ha Nobyembre 1897 hi Sagasta naghatag han Carta Autonomista. Hi Muñoz Rivera nagsirbe komo Secretarya han Estado ngan Hefe han Kabinete para han bag-o-nga-naging independyente nga Gobyerno han Puerto Rico. Nagtikang hiya han iya puesto komo Hefe han Kabinete para han Gobyerno Automiya han Hulyo 21 1898. Upat ka adlaw katapos hini, han Hulyo 25 1898, an Estados Unidos nag-abot ha Puerto Rico. Ha ilarom han 1898 nga Tratado han Paris, an Puerto Rico waray na mahiilarom han pamumuno han Katsila ngan nagin gintatag-iyahan han Estados Unidos ha ilarom hin gobyerno militar. Hi Muñoz Rivera nagbulig han pag-establisar han polisiya insular. Han Pebrero 4, 1899 nag-resign hiya tikang han gobyerno. Waray la mag-iha katapos hini, an gin-pili nga gobyerno militar han U.S. nga hi Guy V. Henry nag-dissolve han Kabinete, ngan tungod hini, nag-undang na an mga nahabilinbilin han gobyerno autonomiya ngan mga gawasnon nga ginhangyo ni Muñoz Rivera ha ilarom han paghadi han Kinatsila.

Hi Luis Muñoz Rivera nagtipa han gobyerno militar ngan naghangyo para hin darudako nga pankalugaringon nga pangobyerno para han Puerto Rico. Han 1899 gintikang niya an peryodiko nga El Territorio (An Teritoryo), nga nagpasamwak han mga ungara han mga nananag-iya hin katunaan nga naghimakuri tungod han ginbutang nga pag-gaud o blockade han U.S.

Hi Muñoz Rivera kinmadto ha Estados Unidos para maghangyo hin pag-establisar hin gawasnon nga komersyo o free trade para han isla han Puerto Rico ngan han mainland han Estados Unidos. Binmalhin hiya ngadto ha Nueva York (New York) nga diin hiya nagtikang han peryodiko nga bilingual o peryodiko ha duha nga yinaknan Puerto Rican Herald han 1901.

Han 1904 binmalik hiya ha Puerto Rico ngan nagtukod han Partido Unionista. Han 1906 napili hiya komo usa nga delegado han Balay han mga Delegado nga diin hiya nagsirbe hangtod 1910 han kahimo niya nga Resident Commissioner of Puerto Rico ngadto han Kamara Representante han Estados Unidos (United States House of Representatives). Nagsirbe hiya didto ha Kongreso han U.S. tikang 1911 hangtod 1916. Han 1915 hi Muñoz Rivera nagproponer hin paghangyo hin darudamo nga autonomiya para han isla nga diri nahangyo hin independensya tikang han Estados Unidos ngan parehos nga mga katungod nga diri magigin estado. An iya ginproponer gintipa hin damo nga miyembro han iya partido, upod hini hi José de Diego. Bisan pa, ha kataposan, an iya partido nag-uyon han iya ginproponer. Hi Muñoz Rivera amo an nakabulig ha kaurugan han pagpagawas han Jones-Shafroth Act (ginpirma han Marso 2, 1917), nga naghatag hini pagka-ciudadano han Estados Unidos o United States citizenship ha mga Puertorriqueño ngan naghimo hin bicameral nga legislatura ha Puerto Rico nga ginsubad an United States Congress. Bisan pa, waray hiya maruyag han Jones Act tungod kay an judicial ngan mga executive branch mahihiilarom pa gihapon han Estados Unidos. Waray la kaiha katapos hini, nasakit hiya ngan binmalik ha Puerto Rico ngan didto hiya namatay han Nobyembre 15, 1916 ha bungto han Luquillo, ugsa maipirma ngan magin balaod an Jones Act.

An iya lawas ginlubong ha Sementeryo han San Antonio De Paduas ha iya bungto han Barranquitas, Puerto Rico.

Estatua ni Luis Muñoz Rivera, nga ada han parque nga ginngaranan para ha iya, an Luis Muñoz Rivera Park.

Legacy

An anak ni Luis Muñoz Rivera nga hi Luis Muñoz Marín nagin importante ngan kilalado gihapon ha mga Politika han Puerto Rico, han iya pagtukod han Partido Democratico Popular ngan ha iya pagin syahan nga napili ha demokratiko nga Gobernador han Puerto Rico. An anak nga babaye ni Muñoz Marín nga hi Victoria Muñoz binmulig gihapon ha politika ngan nagsirbe ha legislatura ngan nagdalagan (pero waray magdaog) para han pagin-gobyerno han 1992.

Mga Siday

Retamas
Tropicales
Horas de Fiebre
El paso del déspota
Minha terra
Cuba rebelde
A cualquier compatriota
Las campanas
Turba multa
Alea jacta est
Judas
El general
Abismos
Patriota
Himno
Parias
Poemas Liricos

Kitaa Gihapon

Mga Sumpay ha Gawas

Luis Muñoz Rivera - Library of Congress