Wikipedia

Katungtungan Salatan

Mga koordinado: 90°S 0°W / 90°S -0°E / -90; -0

An South Pole o Katungtungan Salatan, gintatawag gihapon ha Ingles nga Geographic South Pole, Celestial South Pole, o Terrestrial South Pole) in usa ha duha nga punto kun diin an kanan Kalibutan axis hit pagtuyok in natapo ha iya bawbaw. Ini an gisasalatani nga punto ha bawbaw han Kalibutan ngan namumutang ha kalingit nga banda han Kalibutan tikang ha North Pole.

1. South Geographic Pole
2. South Magnetic Pole (2007)
3. South Geomagnetic Pole (2005)
4. Katungtungan Salatan nga Gikukurii Makadtoan

Namumutang ha kontinente han Antarctica, ini in kahihimutangan han United States Amundsen-Scott South Pole Station, nga gintukod han 1956 ngan permamente nga may tawo tikang hadton nga tuig.

Heyograpiya igliwat

Para han kadak-an nga panuyuan, an Heyograpiko Katungtungan Salatan in may karuyag signgon nga salatan nga punto han duha nga puntos kun diin it kanan Kalibutan axis hit pagtuyok it nagtatapo ha iya bawbaw (an lingit amo an Heyograpiko Katungtungan Amihanan). Pero, an kanan Kalibutan axis hit pagtuyok in nababantad hit talagudti, tungod hini diri gud ini sadang para han tut-on gud nga buhat.

An heyograpiko koordinatos han Katungtungan Salatan in agsob simple nga ginhahatag la na 90°S, tungod han iya longitude ha heyometriya in waray hinongdan. Kun kinahanglan gud nga may-ada longitude, ini in puyde ighatag nga 0°. Ha Katungtungan Salatan, ngatanan nga direksyon in nalingi ha amihanan. Tungod hini, an mga direksyon hini nga Katungtungan in ginhahatag relatibo ha "grid north", kun natudlok paamihanan han prime meridian.[1]

Eksplorasyon igliwat

Ugsa mag-1900 igliwat

Han 1820, pipira nga mga ekspedisyon in nangankon nga hira an syahan nakakita han Antarctica, nga an gisyasyahani amo an Ruso nga expedisyon nga pinangunahan ni Faddey Bellingshausen ngan Mikhail Lazarev.[2] An syahan nga pagtungtong in posible nahitabo lahos la kahuman hin usa ka tuig han an Amerikano nga hi Kapitan John Davis, usa nga nananakop hin seal, in tinmamak ha nyebe.[3]

An heyograpiya han baybayon han Antarctic in diri sayod tubtob han kabutngaan ngadto ha kaurhian han ika-19 gatostuig. An Amerikano nga opisyal han hukbo pandagat nga hi Charles Wilkes in nagangkon nga an Antarctica in usa nga bag-o nga kontinente base han iya eksplorasyon ha 1839–40[4], samatang hi James Clark Ross, han iya ekspedisyon han 1839–43, naglaum nga bangin hiya makalayag pakadto ha Katungtungan Salatan (waray ini kadayon).[5]

1900–1950 igliwat

 
Kan Amundsen partido ha Katungtungan Salatan, Disyembre 1911. Tikang ha wala patu-o: Amundsen, Hanssen, Hassel ngan Wisting (ginritrato han ikalima nga api nga hi Bjaaland).

An syahan nga pagbiling hin ruta tikang ha Antarctica nga baybayon pakadto ha Katungtungan Salatan in ginbuhat han Briton nga explorador nga hi Robert Falcon Scott han Discovery Expedition han 1901-04. Ugaring la waray ini nagin malinamposon. Hi Scott, gin-updan ni Ernest Shackleton ngan Edward Wilson, nagbiyahe nga may panuyuan nga mangadto ha gisasalatani nga mahihimo, ngan an 31 Disyembre 1902, inmabot ha 82°16′ S.[6] Hi Shackleton in binmalik liwat ha Antartica komo mangulo han Briton nga Antarctica nga Expedisyon (Ekspedisyon Nimrod) nga may panuyuan makaabot ha Katungtungan Salatan. Han Enero 9, 1909, nga may tulo nga kaupod, hiya in inmabot ha 88°23' S – 112 statute milya tikang ha Katungtungan Salatan – san-o hiya mapiritan diri magpadayon ngan bumalik.[7]

An syahan nga katawhan nga inmabot ha Heyograpiko Katungtungan Salatan in hira Norwego Roald Amundsen ngan iya partido han Disyembre 14, 1911. Hi Amundsen nag-ngaran han iya kampo nga Polheim ngan an bug-os nga plateau nga nagpapalibot nga Polonya nga Hadi Haakon VII Vidde ha pagsidungog kan Hadi Haakon VII han Norwega.

Hi Robert Falcon Scott in binmalik ha Antarctica upod an iya ikaduha nga ekspedisyon, an Ekspedisyon Terra Nova, ha syahan diri hiya maaram han kan Amundsen sinikreto nga ekspedisyon. Hi Scott ngan iba pa nga upat nga tawo in inmabot ha Katungtungan Salatan han Enero 17, 1912, katloan kag upat kaadlaw kahuman kan Amundsen. Han biyahe nira pabalik, hi Scott ngan iya upat nga kaupod in namatay ha pagkagutom ngan labi nga kahagkot.

Han 1914, an kan Ernest Shackleton Ekspedisyon Trans-Antarctic Imperyal in naglayag nga makatabok han Antarctica pinaagi ha Salatan Katungtungan, pero an iya barko, an Endurance, in nagbagtik ha nyebe ngan nalunod kahuman han 11 ka bulan. An biyahe ha bawbaw han tuna in waray kahimo.

An Amerikano nga hi Admiral Richard Everlyn, nga ginbuligan han iya syahan nga piloto Bernt Balchen, in nagin syahan nga tawo nga nakalupad ha bawbaw han Katungtungan Salatan han Nobyembre 29, 1928.

1950–yana igliwat

Klima ngan adlaw ngan gab-i igliwat

Oras igliwat

Ha kadak-an nga mga lugar han Kalibutan, iton local nga oras in nakukuha tikang ha longitude, sugad nga it oras had adlaw in nahari ha posisyon han adlaw ha langit (pananglitan, iton katunga hit adlaw an adlaw aada ha iya ginhahataasi. Ini nga linya hit pagrason in pakyas dida ha Katungtungan Salatan, kun diin it adlaw nasirang ngan natunod la usa kada tuig, ngan an ngatanan nga kalinyahan han longitude, ngan tungod hini ngatanan nga sona hin oras in nagtatampo. Waray ini a priori nga rason hit paghatag ha Katungtungan Salatan hin partikular nga sona hin oras, pero para han praktikal nga konsiderasyon, an Amundsen-Scott South Pole Station in nagamit hin Oras han New Zealand. Ini tungod nga an Estados Unidos in nagpapadara hin suplay nga misyon ("Operation Deep Freeze") tikang ha McMurdo Station, nga nagsusuplay tikang ha Christchurch, New Zealand.

Flora ngan Fauna igliwat

Tungod han iya makalilisang nga klima, waray tuminongnong nga residente nga tanaman ngan hayop dida ha Katungtungan Salatan. Danay lugod, may ada naagi nga mga snow petrel nga makikit-an didto.[8]

Han 2000, nasumat nga may-ada mga mikrobyo nga nasabtan nga naukoy dida ha nyebe han Katungtungan Salatan, ugaring la an mga sayantista in naghuhunahuna nga waray ito nag-evolve ha Antarctica.[9]

Han Agosto 2014, an mga sayantista in nagpasabot han ira nabilgnan nga may-ada mil-mil nga durudilain nga klase hin mikroorganismo ha Lake Whillans, usa nga dako nga lawas hin katubigan nga nakalubong 800 m (2,600 ft) ha ilarom han Antarctica nga nyebe.[10][11][12]

Pinanbasaran igliwat

  1. ↑ "Moving the South Pole" Ginhipos 2016-05-28 han Wayback Machine, NASA Quest
  2. ↑ Armstrong, Terence (1971). "Bellingshausen and the discovery of Antarctica". Polar Record. 15 (99): 887–889. doi:10.1017/S0032247400062112.
  3. ↑ Hurtigruten. "General Information". hurtigruten.com/us/. Hurtigruten. Ginhipos tikang han orihinal han 2014-10-23. Ginkuhà 2014-10-23.
  4. ↑ Van Doren, Charles Lincoln; McHenry, Robert (1971). Webster's Guide to American History: A Chronological, Geographical, and Biographical Survey and Compendium. Merriam-Webster. p. 1326. ISBN 978-0-87779-081-5. http://books.google.com/books?id=MVU6DS6Re8gC&pg=PA1326+. 
  5. ↑ Berkman, Paul Arthur (2002). Science Into Policy: Global Lessons from Antarctica. Academic Press. p. 35. ISBN 978-0-12-091560-6. http://books.google.com/books?id=LDiGTYXZ9X4C&pg=PA35+. 
  6. ↑ Berkman, Paul Arthur (2002). Science Into Policy: Global Lessons from Antarctica. Academic Press. p. 37. ISBN 978-0-12-091560-6. http://books.google.com/books?id=LDiGTYXZ9X4C&pg=PA37. 
  7. ↑ Simpson-Housley, Paul (2002). Antarctica: Exploration, Perception and Metaphor. Taylor & Francis. p. 24. ISBN 978-0-203-03602-0. http://books.google.com/books?id=M1ql3mx8xYgC&pg=PA24. 
  8. ↑ Mark Sabbatini, "Non-human life form seen at Pole", The Antarctic Sun, 5 Enero 2003.
  9. ↑ "Snow microbes found at South Pole", BBC News, 10 Hulyo 2000
  10. ↑ Fox, Douglas (20 Agosto 2014). "Lakes under the ice: Antarctica's secret garden". Nature. 512 (7514): 244–246. Bibcode:2014Natur.512..244F. doi:10.1038/512244a.
  11. ↑ Mack, Eric (20 Agosto 2014). "Life Confirmed Under Antarctic Ice; Is Space Next?". Forbes. Ginkuhà 21 Agosto 2014.
  12. ↑ Amos, Jonathan (20 Agosto 2014). "Antarctic hides extreme ecosystem". BBC News. Ginkuhà 21 Agosto 2014.

Mga sumpay ha gawas igliwat

An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: Katungtungan Salatan
Ginkuha tikang ha "https://war.wikipedia.org/w/index.php?title=Katungtungan_Salatan&oldid=7642708"