CEDAW

An CEDAW in pagpahaligot han Convention on the Elimination of Discrimination Against Women (kon ha Winaray: Internasyonal nga Kasabotan Matungod han Pagpoypoy han Tanan nga Porma hin Diskrimenasyon Kontra han Kababayin-an). Kinikilala komo internasyonal nga balaodnon para han katungod han kababayin-an, tinatawag gihapon ini nga “An Kombensyon han Kababayin-an” (The Women’s Convention) o, “Tratado han Nagkakaurosa nga mga Nasud (UN) bahin han Katungod han Kababayin-an”.

An CEDAW an syahan ug amo la nga tratado o, kasabotan nga may haloag ug hilarom nga pagkilala han katungod han kababayin-an, diri la ha sibilyan ug political nga larangan, kundi upod na gihapon ha ekonomiya, sosyal, cultural ngan pamilya.

Inuyonan an CEDAW han Mayorya nga Asembleya han UN dida han Desyembre 18, tui 1979--an Dekada para han Kababayin-an han Nagkakaurosa nga mga Nasud (UN Decade for Women). Pinirmahan han gobyerno han Pilipinas an CEDAW hadton Hulyo 15, 1980 ngan gin-aprobahan dida han Agosto 5, 1981.

An CEDAW an ikaduha tikang han “Kasabotan bahin han Katungod han Bata”(The Convention on the Right of the Child) nga tratado diin rinatipika (ratified) han 180 nga mga Partido nga Estado (State Party), gawas han 191 Partido nga Estado nga pumirma hini dida han Marso 2005. An nasabi nga tratado in iginpadulot dida han Setyembre 3, 1981 o, kahuman han 25 anyos hito ngada yana nga tuig 2006. Pero, gutiay la an maaram hini nga kasabotan.

Pagkinahanglan hin Lain nga Balaodnon para han Kababayin-an

Subay han pahiuna han CEDAW, an padayon nga pagtalapas han katungod pantawo han kababayin-an in nagpapakita han kakulangan han internasyonal nga mga organisasyon-ha-pantawo-nga-katungod maghatag hin igo nga pagpanalipod ha kababayin-an.

An diskriminasyon kontra han kababayin-an in supak han prinsipyo han patas nga katungod ug pagtahod han dignidad han tawo nga nakakaulang han kanan kababayin-an partisipasyon (ha patas nga pagtratar) ha larangan han pag-uswag ngan kamurayawan.

Ano man yana kun an Gobyerno han Pilipinas Pumirma ngan Nagratipika han CEDAW?

Komo Estado nga Partido han CEDAW, kinikilala han gobyerno han Pilipinas an pagkakamay-ada diskriminasyon ug diri tupong nga pagtratar han kababayin-an dinhi ha aton katilingban ngan kinahanglan nga ini tagan hin igo nga pitad. An kada Estado nga Partido (sugad han gobyerno han Pilipinas) in may responsabilidad nga magtahod, magtuman ug magpanalipod han kanan kababayin-an katungod.

Linalaoman nga an aton gobyerno:

Magbabaklas han mga balaod ug mga kostumbre nga nagtatalumpigos han kababayin-an.
Magpapatuman hin mga balaod nga magsusupil han diskriminasyon ug maghahatag hin epektibo nga mekanismo diin an kababayin-an makakagsalawad hin reklamo para han tinalapas nga katungod.
Mag-uundong han patas nga katungod han kada tagsa ha kaangayan nga pamaagi, upod an nag-engganyo-hin-partisipasyon-nga-mga-pitad nga magreresulta hin may pagpaid nga kondisyon ug desisyon.
Maghihimo hin kinada-upat-ka-tuig nga kasayuran (report) bahin han mga pitad nga hinimo ha pagtuman han ira obligasyon ha tratado o, kasabotan.

Pagbantay nga Mekanismo

An Nagkakaurosa nga mga Nasud (UN) nagporma hin CEDAW Committee nga ginkokomponer hin 23 nga mga eksperto nga pinili han mga Estado nga Partido basi mag-aram han mga kasayuran o, report nga isusumite, upod an gahum magpalusad hin mga rekomendasyon nga kun diin angay ipatuman han Estado nga Partido ug maghatag hin kasayuran bahin hini. An artikulo 21 han CEDAW naghahatag han CEDAW Committee hin gahum magpalusad hin rekomendasyon. May kinaadman ini nga paghubad han mga probisyon han CEDAW alinsunod han katungod han kababayin-an ngan mga obligasyon han Estado nga Partido o, gobyerno.

Nagpupulong an mga miyembro han CEDAW Committee makaduha ha sulod hin usa ka tuig didto ha New York ngan inaadman an mga report han kada nasud ha sulod hin duha ka semana ha mga bulan han Enero ug Hulyo ha presensya han tinaglawas han mga Estado nga Partido upod an mga non-government organizations (NGOs) nga naghahatag gihapon han ira kalugaringon nga kasayuran o, report.

Paghubad o Depinisyon han Diskriminasyon Kontra han Kababayin-an

Ini nangangahulogan hin bisan ano nga pagpugong ,diri paglakip o, pagpasiirog kontra han kababayin-an nga binubuhat ha rason han kinatawo han usa nga persona nga nagreresulta han kadaot han pagkilala han katungod han lalaki ug babayi, ug han kawaray pulos ha batakan nga mga kagawasan han katungod han tawo ha larangan han politika, kultura, sosyal, sibil ug iba pa. (CEDAW, Artikulo 1)

Tionan-o Tinatalingoha han CEDAW nga Mapoypoy ini nga Diskriminasyon?

Tingoha han CEDAW nga magkamay-ada ungod nga pagkatupong ha katungod an babayi ug lalaki. Ini nangangahulogan nga an Estado nga Partido o, gobyerno in ginmamandoan nga maghimo hin mga pitad nga magreresulta hin pagbabag-o ha kinabuhi han kababayin-an.
Upod ha CEDAW an lagda han Obligasyon han Estado (State Obligation). Nangangahulogan ini nga an gobyerno may responsibilidad ngadto han kababayin-an kun diin diri pwede bali-warayon.
Igindidiri han CEDAW an mga balaod ngan palisiya nga magbubutang han kababayin-an ha disbentaha, maano pa man an panuyoanan.
Diri la ha pagpanalipod tikang ha mga pagtalapas han katungod han kababayin-an ha mga ahensya han gobyerno ngan mga opisyal hini, nagmamando gihapon an CEDAW ngada han Estado nga Partido o, gobyerno nga panalipdan an katungod han kababayin-an tikang ha mga pribado nga mga indibidwal ug mga grupo.
Kinikilala han CEDAW nga an impluwensya han kultura ug tradisyon in nakakabalaong ha pagtagamtam han kababayin-an han ira mga katungod. Inaayat gihapon han CEDAW an Estado nga Partido nga bag-ohon an mga tinuohan nga nagpapaurog kontra han kababayin-an.

Diin ha aton Katilingban Natatabo ini nga Diskriminasyon ngan Tionan-o ini Binibilngan hin Solusyon han CEDAW?

Ha Trabaho ngan Pangempleyo

An kadamo han partisipasyon han kababayin-an ha labor force (Female Labor Force Participation Rate [FLFPR]) nagpapadayon nga pukis kompara han kadamo han partisipasyon han kalalakin-an ha labor force (Male Labor Force Participation Rate [MLFPR]) ha naglabay nga napulo ka tuig. Tikang han 1995 ngada han 2004, 56% han mga waray-bayad-nga-trabaho in kadak-an kababayin-an, samtang 64% han may-mga-sweldo-nga-nagtatrabaho in kalalakin-an. Manggud, ha mga nangengempleyo nga kababayin-an, 50% ha ira in nagtratrabaho hin may sweldo, 33% in may kalugaringon nga pakabuhi (self-employed) ngan, 17% amo an aada nagtatrabaho ha panimalay ug waray sweldo. (NSO)

Haros naman magtupong an partisipasyon han babayi ngan lalaki ha langyaw-nga-panrabaho (overseas works), pero magkaiba an ira kahimtang. Dida han 2004, aada ha 51% an ihap han mga babayi nga kaapi han mga Pilipino-nga-nagtatrabaho-ha-langyaw (Overseas Filipino Workers [OFWs]), pero an ira average monthly remittance aada la ha 57% han PhP 74, 267.00 nga average monthly remittance han mga kalalakin-an nga OFW. Ini kay an trabaho nga nangangada ha babayi, adton mga hamobo an sweldo ngan waray proteksyon. An pag-aram nga binuhat dida han 2004 nagpapakita nga katunga (55.8%) han kababayin-an an nag-aabroad para magtrabaho in diri hasa (unskilled). Samtang 27.7% han mga kalalakin-an in nagtatrabaho ha komersyo ngan iba pa nga may kalabotan hini nga trabaho, ngan 26.9% in nagtatrabaho ha mga planta, nagpapadalagan han mga makinarya o, naghuhugpong (assembles) (2004 Survey on Overseas Filipinos, NSO)

Artikulo 11 han CEDAW nagpapatapod ha kababayin-an hin katungod nga…

Magkamay-ada patas nga pagkab-ot han trabaho, benepisyo, promosyon ngan trening.
Baydan hin patas basi han trabaho nga ira ihahatag.
Mapanalipdan an panlawas ug lugar nga ira gintratrabahoan.
Makaloang matungod hin pagburod ug panganak, ngan iba pa nga serbisyo-sosyal nga diri nangangahulogan hin katanggal ha trabaho matungod hin panganak o, pag-asawa.

May balaod para han mga OFWs--“The UN Convention on the Protection of the Rights of All Migrants and Members of Their Families”, upod na gihapon an “Magna Carta for Overseas Filipino” or RA 8042 nga nagpapanalipod han waray-dokumento-nga-mga-OFWs diin pinaharohaloag an sakop han tinatawag nga illegal rectruitment nga naglalakip bisan han ira mga uropod.

An kababayin-an ha impormal nga sector in waray benepisyo ug waray proteksyon ug an ira amot ha ekonomiya in diri nauupod ha iha han GNP. An mga balaod nga nagpapanalipod han katungod han kababayin-an amo an:

RA 6972 Day Care Law
RA 8187 Paternity Leave Act
RA 6725 An act Strengthening the Prohibition on Discrimination Against Women with Respect to Terms and Conditions of Employment

Mga balaod nga nagbabaton ug nagpapanalipod han impormal nga sektor:

RA 7882 Nagpapautang ngadto han mga kababayin-an nga may gudti nga mga pakabuhi (micro & cottage business enterprises)
RA 8289 “Magna Carta for Small Enterprises”
RA 8425 “Nagpapahimutang han gudti nga mamurohonan komo usa nga stratihiya ha pagpoypoy han kakablasan. Katapos han tuig 2003, kaurog han usa ka milyon nga napautang hini nga mga mamurohonan in kababayin-an.

Pankabug-osan nga mga Rekomendasyon han CEDAW

No.13--Patas nga pagkwenta han trabaho nga pareho an kantidad
No.16--Magreport han mga kaso hin mga kababayin-an nagtatrabaho hin waray bayad ngan maghimo hin mga pitad nga maggagarantiya nga hira mabaydan, magkamay-ada seguridad ha sosyudad (social security) ngan iba pa nga mga benepisyo.
No.17--Tagan hin igo nga bug-at o, balor ngan kilal-on an mga burohaton/trabaho han kababayin-an nga diri nahilalakip dida han pag-ihap han gross national product o, GNP.

Ha Politika ngan Pan-gobyernohan

Sumala han Commission on Election (COMELEC) nga resulta dida han Mayo 2004 nga piniliay, waray lumapos hin17% han tanan nga kababayin-an nga kinmandidato an dumaog ha pwesto nga ira dinalaganan.

3 nga kababayin-an han 12 nga mga senador ngan 30 nga kababayin-an han 200 nga mga kongresista
Ha 16 nga pwesto para han Partylist, 1 an para ha kababayin-an (GABRIELA) ngan 4 an kababayin-an ha 24 nga mga tinaglawas han Partylist.
15 nga kababayin-an han 77 nga gobernador, 7 han 77 nga bise-gobernador, ngan 121 han 725 nga mga miyembro han Sanggunian Panlalawigan.
15.4% han mga mayor in kababayin-an, 13.8% in mga bise-mayor ngan 17.1% in mga konsehal

An kababayin-an an may harohataas nga voters’ turn-out o, kadamo han aktwal nga nanbutos. Damo gihapon ha ira an nadaog ha piniliay. Pero padayon an limitado nga ira partisipasyon ha politika ug pan-gobyernohan. Dida han 1998 ug 2001 nga piniliay, 20% la han nangandidato nga kababayin-an in nagdaog ha pwesto. Ha luyo han hitaas nga “success rate” o, pagkamalamposon makadaog ha pwesto, masisiring nga gutiay la gihapon an ira partisipasyon ha publiko nga sektor. Ha pagkamatuod, an gutiay nga partisipasyon han kababayin-an dida han 2004 nga piniliay nagpatik hin tigda nga paghamobo tikang han hitaas nga partisipasyon dida han 1995 nga piniliay.(COMELEC)

An balaod bahin han Partylist naghahatag ha kababayin-an hin higayon nga makaapi ha pamalaod nga himangrawon, lugaring kay an mga gin-aaro (requirements) ha nasyonal nga lebel ug an kakulangan hin impormasyon pati na gihapon ha kababayin-an an nagreresulta han kapakyas han mga partylist makadaog hin pwesto ha Kongreso. An mga organisasyon han kababayin-an in nag-aawhag ha mga partido politikal nga magkamay-ada 30% nga kababayin-an ha ira tagsa-tagsa partido, lakip na ha mga konseho diin pinipili o, tinudlok an mga miyembro.

An partisipasyon han kababayin-an ha mga hukoman in usa gihpon nga makasurobo. An Shari’a nga hukom, an espesyal nga hukoman han mga Muslim, in nagpapabilin nga kinokomponer hin kalalakin-an, labot la dida han 1996 diin mayda usa nga babayi nga hukom. Tikang dida han Marso 2005, mayda 5 nga kababayin-an han 15 nga mga mahestrado han Korte Suprema.

Bisan kun damo ha mga kababayin-an an aada ha burokrasya labi na ha teknikal nga lebel (o, second -level), daw waray nira kapas makaap-ap ngadto ha igbaw nga mga posisyon. 53% han 1.4 milyon nga magtatrabaho ha gobyerno in kababayin-an, pero kaurog (71.9%) ha ira in aada ha second-level o, teknikal nga mga posisyon. 34% han mga kababayin-an in aada ha first ngan third-level nga mga posisyon. An kababayin-an nga nagtratrabaho ha gobyerno o, burokrasya kasagaran nagkakapot han mga teknikal nga mga posisyon. An kalalakin-an kasagaran nga aada ha clerk, manager o, executive nga mga posisyon. (Civil Service Commission)

Humabobo an partisipasyon han kababayin-an ha liderato han mga komersyo nga katig-uban o, trade union. Tikang han 59.6% dida han tuig 1996 ngada han 34.2% han tuig 2000. (NCRFW)

An CEDAW nagpapatapod ha mga kababayin hin katungod nga:

Makabotos, dumalagan ha piniliay ngan magkapot hin pampubliko nga katungdanan ha tanan nga balitang han gobyerno. (art.7)
Makaapi ha mga non-government organizations (NGOs) ug iba pa nga katig-uban nga may kalabotan han pampubliko ug political nga kinabuhi han nasud. (art.7)
Magkamay-ada higayon nga panaglawasan an gobyerno ha internasyonal nga mga organisasyon, katitirok o, convention. (art.8)

Ha Pagpanganak nga Panlawas ngan Populasyon

Waray nasyonal nga palisiya an gobyerno bahin han pagpanganak nga panlawas o, reproductive health.
20.6% han mga inasaw-an nga kababayin-an in diri natatagan hin sakto ha ira panginahanglan para may lat-ang an ira pagburod o, maplano an ira pamilya. (2004 Family Planning Survey)
Limitado nga suplay, impormasyon ug mga serbisyo nga may kalabotan han contraceptives ha mga probinsya ug syudad diin an natural nga pagplano han pamilya la an igin-uundong, o preno-promote.
Kada usa ka oras ha Pilipinas, may-ada mga 46 nga kaso hin ilegal, tinutuyo ug delikado nga pagpunit (1999 Country Population Assessment UNFPA)
Kada adalw, 10 nga kababayin-an in namamatay dara han panganganak (1998 NDHS)

Dida hin usa nga bag-o nga pag-aram (Family Planning Survey o, FPS), nabaroan nga aada la ha 49.3% han mga kababayin-an an nagamit hin usa nga klase contraceptive. Kaurog ha ira an nagamit han moderno nga pamaagi para diri magburod. Dinhi hini nga 49.3%, 35.1% an nagamit han moderno nga pamaagi, samtang 14.2% an natural nga pamaagi (female sterilization and calendar/rhythm). Bisan damo an iginpapasasarang nga condom ug madagmit an pagkuha hini ha mga health center, 2.1% la an nagamit hini.(2004 FPS,NSO)

Subay han National Demographic and Health Survey (NDHS), 5.6% han mga burod an diri napakita ha doktor san-o manganak, ngan 6.5% (71.8% hini ha ira tikang ha mga tay-aw nga mga lugar) an pinipili nga manganak ha bulig han partira (traditional birth attendant). 1 ha 3 nga pagpanganak (37.1%) an ha partira ngan 3 ha 5 (61.34%) nga mga burod pinilipi an manganak ha ira panimalay.(2003 NDHS,NSO)

Hasta ngada han Setyembre 2005, an Department of Health (DOH) nakagpatik hin 2,354 nga kaso hin HIV Ab Seropositives tikang dida han 1984 nga mga datos. Dinhi hini nga mga kaso, 862 an kababayin-an. Ha tanan nga kaso hin HIV, 702 an hinog nga kaso hin AIDS.

An CEDAW la an nagdidig-on ngan nagduduso han katungod han kababayin-an nga makakab-ot han panlawas nga mga serbisyo, upod na an pamaagi ha pagplano han pamilya (Family Planning Methods).

An CEDAW nagpapatapod ha mga kababayin hin katungod nga:

Makakab-ot han komprehensibo nga serbisyo ha panlawas, upod na an pagplano han pamilya (art.12)
Makagbuot han kadamo han iya anak ug han lat-ang han panganganak (art.16)
Pagsaroan an mga responsabilidad komo kag-anak (art.5,16)
Pankabug-osan nga Rekomendasyon No. 15--Likayan an ano man nga klase hin diskriminasyon ha mga stratehiya pagpoypoy han AIDS

Mga Nakabinbin nga Balaodnon

An HB 3773 Responsible Parenthood and Population Management Act diin ginpapatamakan an obligasyon han lokal ngan nasyonal nga gobyerno maghatag han mga batikan nga panginahanglan sugad han serbisyo ha panlawas, pagpanganak nga panlawas o, reproductive health (RH) ngan pagplano han pamilya o, family planning(FP). Upod dinhi an pagsirot han mga opisyal nga magdidiri o, mabalabag ha paghatag han legal, ngan talwas nga serbisyo ha reproductive health (RH) pati na gihapon an ha FP. An duha-nga-anak-ha-kada-pamilya, an ideyal nga kadako han pamilya, in diri iginmamando.

Pandarahog ngan ‘Trafficking’ han Kababayin-an ug mga Kabataan Iba-iba an trend han kadamo han kaso hin pandarahog ha kababayin-an o, violence against women (VAW) sumala han mga ahensya han gobyerno. An kadamo han kaso han pandarahog ha kababayin-an in humitaas makapito ka beses, tikang han 1,100 nga kaso dida han 1996 ngadto ha 7,383 nga kaso dida han 2001. Pero, an DSWD (Department of Social Welfare & Development) nagsayod nga mayda paghamobo ha kaso ha pandarahog han kababayin-an tikang dida han 1999.

An duha nga rekord han DSWD ngan han kanan polisya nagpapakita nga an pagkastigo ngan paglugos an kasagran nga klase hin pandarahog ha kababayin-an o, VAW.

6 ha 10 nga ginlulugos han ira mga kauropdan nagsumat nga an ira nanay in kinakastigo han ira amay.
9 ha 10 nga kababayin-an nga kinakastigo in nakakaeksperyensya hin panlugos tikang ha ira mga bana.
6 ha 10 nga kinagastigo nga kababatin-an in kinakastigo dida hiton ira pagburόd (tikang pipira nga VAW stadistika tikang ha Women’s Crisis Center 1995-98 nga ginhatag nga pananglitan dida han Philippine NGO Beijing +10 report)

An may kalabotan ha pag-abroad nga VAW in usa nga mabug-at nga problema han Pilipinas dara han ha pagkamay-ada niya damo nga magtatrabaho ha langyaw o, OFWs. Tikang han 1993 ngadto han 2002, may-ada 1, 013 nga kaso hin human trafficking nga nahipatik. An Kanlungan, usa nga NGO nga nagkokopkop han kababayin-an, nagpatik hin 32 nga kaso hin human trafficking upod han 170 nga mga kaso nga ginserbihan hini dida han 2004.

An CEDAW nagpapatapod ha mga kababayin hin katungod nga:

Mahigawas ha tanan nga klase hin pandarahog--pisikal, sekwal, emosyonal, mental ngan ekonomiko. (art.6)
Mahigawas ha tanan nga klase hin trafficking ug ha prostitosyon.
Pankabug-osan nga Rekomendasyon No. 12 ngan No. 19--Ireport an mga balaod ha pagpanalipod han katungod han kababayin-an nga aada iginpapatuman upod an mga serbisyo hini nga iginhahatag.

Resolusyon gawas han napulo-ka-tuig-nga-pag-aram han Beijing Declaration and Platform of Action--poypoyon an tanan nga “pagbaligya” han kababayin-an, igdiri an pagkomersyo han tawo ngan maghimo hin mga pitad nga naglalakip hin bilateral ug multilateral nga pagbinuligay o, cooperation.

Mga balaod:

RA 7877 Anti-Sexual Harassment Law
RA 8353 Anti-Rape Law--pagpaburobug-at han kaso nga panlugos komo usa nga kremin kontra ha usa nga tawo; pinaharohaloag an buot sidngon han “rape” o, paglugos.
RA 8505 Rape Victim Assistance Act
RA 6955 Anti-Mail Order Bride Law
RA 9262 Anti-Violence Against Women and Children Law
RA 9208 Anti-Trafficking in Persons Act

An Kababayin-an ha Rural nga mga Dapit

Usa ha kada upat nga kababayin-an nga naedad hin 15 ngada ha 24 in nagbuburod, ngan sugad han iba nga mga kababayin-an ha rural, nagtitikang ini nga mga kababayin-an nga naedad 15-24 ha kablas nga mga pamilya ngan nakaswela ha elementarya.( NDHS, 2003)

An Artikulo 14 para gud la han mga kababayin-an ha rural nga mga dapit, agud masiguro nga hira makaapi ug makakabenipisyo dida han pagpadukwag han mga rural nga lugar. An CEDAW nagpapatapod ha mga kababayin hin katungod nga:

Makaapi ha pagplano ngan pagpatuman han pagpadukwag han ira komunidad
Makakab-ot han komprehensibo nga serbisyo ha panlawas, upod na an pagplano han pamilya
Direkta nga makabenepisyo tikang han mga social security nga mga programa
Edukasyon(pormal ug di-promal), mga trening,ug functional literacy
Magkamay-ada patas nga higayon ha mga ekonomiya nga oportunidad, pautang, panmerkado nga pasilidad o, marketing facilities, kaangayan nga teknolohiya, ngan tupong nga pagtratar ha reporma han tuna.
Igo nga panimalay, poy-anan, sanitasyon, suplay hin tubig ug kuryente, transportasyon ngan komunikasyon

Ha mga Lumad nga Kababayin-an

Kinahanglan nga padukwagon ug ipahiuli an mga lugar diin natatabo an lantogi han military ngan mga rebelde. Upod na gihapon an paghisama han mga Moros ug mga lumad ha kabug-osan han sosyudad.(Situational Analysis of the Philippine Population, UNFPA 2005)

An mga lumad ngan Muslim ha Mindanao an pinakaapektado hin kakablasan--sosyo-ekonomiko nga marginalisasyon,kulang nga serbisyo ha panguna nga panginahanglan, ug kulang nga hibaro. Matungod han makusog nga impluwensya han tradisyonal nga kultura, an kababayin-an in dugang nga nagkukuri. Samtang ha dapit han Cordillera, usa han lilima nga pinakakablas nga rehiyon ha Pilipinas, an kababayin-an ha ira an dugang nga nagkukuri.

An Artikulo 14 han CEDAW nagpapatapod han mga katungod han lumad nga kababayin-an, upod na gihapon an katungod nga panalipdan an ira kultura ug tuna nga tikang pa han ira ginikanan.

Resolusyon gawas han napulo-ka-tuig-nga-pag-aram han Beijing Declaration and Platform of Action:

Paningkamutan han gobyerno nga magkamay-ada igo ngan epektibo nga partisipasyon an mga lumad nga kababayin-an ha pagpatuman, pag-alinsusunod ngan pag-inaw-inaw han PFA ngan MDGs.
Magtawag ha gobyerno ug mga sangay nga ahensiya hini, upod an pribado nga sector ngan “civil society”, nga maghimo hin mga pitad basi masiguro an igo nga partisipasyon han mga lumad nga kababayin-an ha tanan nga aspeto han sosyudad

Ha mga ‘Disable’ nga Kababayin-an

Dida han 2000 Population Census han NSO, mga 942,098 nga kababayin-an an nahapatik nga nag-aantos hin usa ngada ha duha ka klase hin kabalda (disability), hirohitaas hin 2.5% tikang han 1995 nga survey. An may mga disability nga kababayin-an in durodamo (50.2%) kompara han mga kalalakin-an (49.8%). Kabaliktaran dida han tuig 1995 nga nahapatik diin 51% nga mga kalalakin-an an may disability. Damo nga kababayin-an an nag-aantos hin kabuta, kaharap ug kabungol. Ini hira nga kababayin-an nag-aantos makaduha hin diskriminasyon dara han ira kahimtang. (NCRFW)

An CEDAW, sugad han pagpatapod hin mga katungod ha mga normal nga kababayin-an, naggagarantiya gihapon hin sugad nga mga katungod hadton may mga balatian o, disability sugad pananglitan han espesyal nga mga inprastraktura---sugad han pagbutang hin mga rampa ug kalisyas para han may mga disability ha mga pampubliko nga mga establisimento.

Pankabug-osan nga mga Rekomendasyon No. 18-- Nga an gobyerno (State Party) maglakip han kahimtang han mga may disability dida hiton ira report, upod na gihapon an mga pitad nga hinimo para masolusyonan an ira tagsa-tagsa nga kabutangan, lakip han espesyal nga pitad para masiguro nga patas nira nga makakab-ot an edukasyon, trabaho, serbisyo ha panlawas ug serbisyo sosyal ngan tinguhaon nga hira makakapaangbit ha pagpadukwag han tanan nga aspeto han kinabuhi.

Ha Sekswal nga Oryentasyon

An mga homosexual in diri tinutugotan han balaod nga makasal. Dara hini, diri hira nakakatagamtam han ira sosyal ug legal nga mga katungod, sugad han katungod nga pinupolsan hin inasaw-an---an maghablos (adopt), magtag-iya hin propyudad, erensiyales, pasigurohan o, insurance ug iba pa nga mga membership claims.

Waray balaod nga nagpapanalipod han katungod han mga tawo nga natitiyopi matungod han ira sekswal nga oryentasyon. (ISSA, 2004 Sexual and Reproductive Health and Rights, Reference for Advocacy in the Philippines)

An Artikulo 3 han CEDAW nagpapatapod han panguna ug batakan nga kagawasan ug katungod han tawo

An Artikulo 5 han CEDAW naghihingaday bahin han pagpoypoy han mga nabatasanan nga mga tinuohan--sugad pananglitan han pagtuo nga harangdon an lalaki ug ubos an babayi--diin natitiyopi an an usa nga tawo basi haa iya sekswal nga oryentasyon
Artikulo 16 An kababayin-an ngan kalalakin-an may tupong nga katungod ug responsabilidad ha pamilya ug ha kamag-asawa.
Artikulo 6 Naghahatag ha usa nga tawo hin katungod nga mahagawas ha tanan nga klase hin pandarahog---pisikal, sekswal, emosyonal o, ekonomiko man.

An Kababayin-an ha mga Pag-awayan An pinakadako ng epekto han gyera ha kababayin-an amo an pagkawara han ira panginabuhi, upod an duro nga ugmad, sekswal nga pangabuso, pagkabungkag han mga tradisyonal ngan sosyal nga relasyon ug istruktura, upod han kabungkag han mga katig-uban han kababayin-an ha lokal nga lebel. (NCRFW tuig 1993 nga pag-aram)

Tikang dida han 1980 ngada han 1999, an Human Rights Commission nagpatik hin mga 100 nga kaso hin VAW ha butnga han gyera ha Rehiyon 2, 6 ngan 9. Aada ha mga 135,000 ngada ha 150,000 nga sibilyan, kaurog ha ira kababayin-an, an napupugos nga bumaya ha ira mga panimalay ug komunidad basi mag-ukoy ha mga evacuaton centers dara han popsilay ha ira lugar sumala han mga datos nga nakuha dida han Enero ngada han Nobyemre tuig 2001. (NCRFW)

An kababayin-an nga mga lumad, Moro ngan Kristiyano an nangunguna nga makab-ot an kamurayawan ha Mindanao dara kay hira mismo upod han ira mga kabataan an numero uno nga apektado hini nga kasamok.

Artikulo 6 Nagpapatapod ha usa nga tawo hin katungod nga mahagawas ha tanan nga klase hin pandarahog---pisikal, sekswal, emosyonal o, ekonomiko man.

Deklarasyon bahin han Pagpanalipod han Kababayin-an ug Kabataan nga Aada ha Kakurian ngan Pag-awayan (Deaclaration on the Protection of Women and Children in Emergencies and Armed Conflict)

Mga Katungod nga Iginpapatapod han CEDAW

Katungod nga makatagamtam hin dekalidad nga edukasyon (artikulo 10 & 14)
Katungod nga makatagamtam han tanan nga serbisyo panlawas, upod han pagplano han pamilya (artikulo 11, 12 & 14)
Katungod nga makatagamtam ha mga pautang ug iba pa nga mga bulig-pinansyal (artikulo 13 & 14)
Katungod makaapi ha mga liaw-libang, paugnat ha kusog ug mga kultural nga aktibidad (artikulo 10, 13, & 14)
Katungod makagbuot han kadamo han iya anak ug han lat-ang han panganganak (art.16)
Katungod pagsaroan an mga responsabilidad ha pagkakag-anak (art.5,16)
Katungod magkamay-ada patas nga higayon pagkab-ot hin trabaho, benepisyo, sosyal nga proteksyon. (art. 11 & 14)
Katungod baydan hin patas basi han trabaho nga ira ihahatag.(art.11)
Katungod nga mahigawas ha tanan nga klase hin pandarahog---pisikal, sekswal, emosyonal o, ekonomiko man.(art.6)
Katungod nga mahigawas ha panguripon ug prostitosyon.(art.6)
Katungod nga makabotos, dumalagan ha piniliay ngan magkapot hin pampubliko nga katungdanan ha tanan nga balitang han gobyerno. (art.7)
Katungod nga mapanaglawasan an gobyerno ha internasyonal nga mga organisasyon, katitirok o, convention. (art.8)
Katungod makakuha ngan makagbalyo hin citizenship ug magpabilin ha usa nga nasud. (art.9)

Para makakuha han bug-os nga kopya han CEDAW, kadtoa an www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/text/econvention.htm

Ano an Gamit han CEDAW para Hadton mga Nagduduso han Katungod han Kababayin-an ug Magbabalaod?

Tagpahanumdom han obligasyon han gobyerno dida ha mga pag-awhag kun may mga pagbabalyo ha mga palisiya ug mga balaod pan-ekonomiya ngan sosyal.
Argumento ha mga kaso ha sakob han nasud---diin an ano man nga lokal ug nasyonal nga balaod in angay nga hubaron subay han mga prinsipyo han katungod han tawo nga kinikilala ha langyaw ug han iba-iba nga mga nasud.
An mga mga katungod ug mga tinguha an nagigin basihan pagtirotimbang han mga palisiya, pagkamalamposon han mga pagpadukwag nga proyekto o, ha paghimo han kasayoran (report) nga isusumite ha CEDAW Committee.
Komo basihan ha paghatag hin gahum ha kababayin-an, mga aktibista, mga huwes, mga abogado, polis, medya ngan publiko pinaagi hin pagtutudo han mga katungod han tawo.

Kun Mapakyas an Tanan nga mga Pamaagi, Aada an Sinisiring nga “Opsyonal nga Protokol ha CEDAW” (Optional Protocol to CEDAW o, OP-CEDAW) Kun tanan nga pamaagi nga subay han balaod pati na an ha gobyerno, dinangpan na hin us nga babayi, pero pakyas la gihapon hiya, pwede hiya makapangaro hin hustisya ha internasyonal nga lebel pinaagi han Opsyonal nga Protokol ha CEDAW ( OP-CEDAW).

Ginkaaburoyonan an OP-CEDAW dida han Oktobre 6, 1999 ngan iginpadulot dida han Desyembre 22, 2000. Pinirmahan han gobyerno han Pilipinas an OP-CEDAW dida han Marso 21, 2001 ngan inaprobahan han Kongreso dida han Nobyembre 12, 2003.

Tikang dida han Setyembre 2005, mayda 72 nga Estado nga Partido an umoyon ha Opsyonal nga Protokol ha CEDAW, gawas han 180 nga tumangdo han CEDAW. An OP-CEDAW in opsyonal ngan abri para la han mga Estado nga Partido nga pumirma han CEDAW.

Tionan-o an Opsyonal nga Protokol ha CEDAW Nadalagan? Mayda duduha nga mekanismo:

1. An ipinapaagi hin surat (Communications Procedure)-- an usa nga indibidwal o, grupo nagsusumite hin petisyon diretso ngadto ha CEDAW Committee.

2. An panginsayod (The Inquiry Procedure)--nag-iimbetigar an CEDAW Committee han mabug-at o, sistematiko nga pangabuso han katungod han kababayin-an ha mga miyembro nga nasud.

Pagsalawad han Kaso

Committee on the elimination of Discrimination Against Women C/o UN Division for the Advancement of Women Department of Economics and Social Affairs, United Nations Secretariat, 2 United Nations Plaza, DC 2/12th floor, New York, NY 10017 USA Fax: 1-212-963-3463

Para han lagda ngan pamaagi ha pagsalawad hin kaso, kadtoa an www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/indexhtml