Bugsok Pilipinhon

Bugsok
	;
Siyentipiko nga pagklasipika
Ginhadi-an:	Animalia;
Phylum:	Chordata;
Ubosphylum:	Vertebrata;
Klase:	Mammalia;
Infraklase:	Eutheria;
Orden:	Artiodactyla;
Banay:	Cervidae;
Genus:	Cervus;
Espesye:	Cervus mariannus;
Binomial nga ngaran
	Cervus mariannus; Desmarest, 1822

An Bugsok pilipinhon^[1]^[2]^[3]^[4] in uska species han Mammalia nga ginhulagway ni Anselme Gaëtan Desmarest hadton 1822. An bugsok pilipinhon in nahilalakip ha genus nga Cervus, ngan familia nga Cervidae.^[5]^[6]

Syahan ini nga ginhulagway ha mga bugsok nga ginbalhin ha kapuropud-an Mariana.^[7]

Taksonomiya igliwat

Aadi ha ilarom an kladograma hit mga bugsok ha pilipinas ngan mga Rusa ha Sundaland (Indonesia, Malaysia, Brunei). Makikit-an didi nga sakob ha genus han mga rusa an mga bugsok pilipinhon ngan hiruhirayo hira kontra hadton mga bugsok kalamian-on nga ha ilarom hit Hyelaphus o mga "hog deer" o bulawanon nga mga bugsok.

Cervinae

Rusa

	Rusa

	Sambar

	Bugsok Kabisay-an

	Bugsok Pilipinhon

Hyelaphus

	Bugsok Kalamian-on

May-ada upat ka-ubosspecies inin bugsok pilipinhon^[8]

R. m. marianna ha may Luzon
R. m. barandana ha may Mindoro
R. m. nigella ha mga pipira nga mga higtaas nga lugar ha Mindanao
R. m. nigricans ha Mindanao

Kinaiya ngan Paghulagway igliwat

Haruhabubo inin mga bugsok pilipinhon kontra hit mga bugsok ha Sundaland. May-ada la hira nga kahitaas nga maabot ha duha kapiye (28 pulgada). Masirusirom pa kape nga kolor iton ira bulbol ha lawas ngan bungkog ngan mapurupus-aw ha may liog ilarom. Agsob 40 - 60 kg an ira bug-at. An kasungayan naman nira naabot ha 18 pulgada nga kahilapad. Ugaring la, mga kalalakin-an la an may-ada mga sungay. ^[9]

Babayi nga bugsok
Lalaki nga bugsok

Urukyan ngan lugar nga makikit-an igliwat

An bugsok pilipinhon in uska nga endemiko nga bugsok didi ha Pilipinas. Ugaring yana pipira na la iton mga bugsok, makikit-an hira ha may Luzon, Polillo, Catanduanes, Mindorom Samar ug Leyte. Diri pa masiguro kun may-ada pa naukoy ha mga puro nga Biliran, Bohol ngan Marinduque. ^[10]^[11] Ha may Dinagat ngan Siargao nga kapurud-an waray na makikit-an nga bugsok ngan extirpated na hira didto.^[12]

May-ada liwat nga mga bugsok nga gindara ha may kapurod-an Mariana, bangin gindara tikang Luzon ^[7]. Ha iba nga nasod, makikit-an hira ha may Micronesia, Guam, ngan hadto upod an Japan^[13]. Invasive an ira klasipikasyon ha mga nasud nga diri Pilipinas lab-i na ha Guam kun diin gidadakui an ira population density ( $60-80/km^{2}$ ).

Natural nga banwaon ngan kagobaan o kagurangan iton ira syahan nga angay nga urukyan. Maukuy liwat hira ha mga kahoy-kahoyan (palung-punuan) pero pansekondaryo la ito nira nga angay ukyan^[13].

Pamatasan ngan Ekolohiya igliwat

Mga Nocturnal (aktibo ha gab-i) iton mga bugsok pilipinhon. Danay namimiling hira hit makakaon kada gab-i^[13]. Mga banwa, bunga ngan mga dahon iton ira ginkakaon. Kaagahan naman hira nagkikinaturog, danay ha mga magdakmol nga mga kagobaan. Kada Setyembre tipa Enero iton ira mating season o panahon hiton pagpapadamo. Inmaabot ha unum (6) kabulan iton ira pagburod, ngan mag-aanak la hira han usa kada pagbuburod.

Awdanon iton mga bugsok nga danay diri nagpapakita ha mga tawo kapariho hiton batasan han iba nga kabugsukan ha Asia (i.e. Sambar)^[14]^[15]. Amo iton pahiuyon ngan batasan nira kontra hiton mga posible nira magin predator o peligro. Kaya inmabot pa-15 katuig iton mga bugsok pilipinhon, pero kasagaran nga 8 katuig la an ira kahilawigon han kinabuhi^[16].

Konserbasyon igliwat

Diri pa sigurado iton ira population density ha Pilipinas pero Nadudultan nga species an ira estado ha IUCN tungod kay nawawara na iton puydi nira ukyan (Encroachment and urbanization). Invasive naman hira ha iba nga mga nasud.

Mga kasarigan igliwat

↑ Banks, R. C., R. W. McDiarmid, A. L. Gardner, and W. C. Starnes (2003) , Checklist of Vertebrates of the United States, the U.S. Territories, and Canada
↑ Wilson, Don E., and DeeAnn M. Reeder, eds. (1992) , Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference, 2nd ed., 3rd printing
↑ (1998) , website, Mammal Species of the World
↑ Wilson, Don E., and F. Russell Cole (2000) , Common Names of Mammals of the World
↑ Bisby F.A., Roskov Y.R., Orrell T.M., Nicolson D., Paglinawan L.E., Bailly N., Kirk P.M., Bourgoin T., Baillargeon G., Ouvrard D. (ed.) (2011). "Species 2000 & ITIS Catalogue of Life: 2011 Annual Checklist". Species 2000: Reading, UK. Ginkuhà 24 Septyembre 2012.CS1 maint: multiple names: authors list (link) CS1 maint: extra text: authors list (link)
↑ ITIS: The Integrated Taxonomic Information System. Orrell T. (custodian), 26 Abril 2011
↑ ^7.0 ^7.1 Wiles, G., Buden, D., & Worthington, D. (1999), History of introduction, population status, and management of Philippine deer (Cervus mariannus) on Micronesian Islands. Mammalia 63(2). doi:10.1515/mamm.1999.63.2.193
↑ Meijaard, I. and Groves, C. P. (2004), Morphometrical relationships between South-east Asian deer (Cervidae, tribe Cervini): evolutionary and biogeographic implications. Journal of Zoology 263: 179–196.
↑ Lydekker, Richard (1898), The deer of all lands; a history of the family Cervidæ living and extinct OCLC: 1042976396, p. 157-158
↑ Oliver, W.L.R., Dolar, M L. and Alcala, E. (1992), The Philippine spotted deer, Cervus alfredi Sclater,conservation program. Silliman Journal 36: 47–54.
↑ Rickart, E.A., Heaney, L.R., Heidman, P.D. and Utzurrum, R.C.B. (1993), The distribution and ecology of mammals on Leyte, Biliran, and Maripipi islands, Philippines. Fieldiana: Zoology 72: 1–62.
↑ Heaney, L.R., Balete, D.S., Dollar, M.L., Alcala, A.C., Dans, A.T.L., Gonzales, P.C., Ingle, N.R., Lepiten, M.V., Oliver, W.L.R., Ong, P.S., Rickart, E.A., Tabaranza Jr., B.R. and Utzurrum, R.C.B. (1998), A synopsis of the mammalian fauna of the Philippine Islands. Fieldiana: Zoology (New Series) 88: 1–61.
↑ ^13.0 ^13.1 ^13.2 Wiles, G. J. (2012). Rusa marianna (Philippine deer). ResearchGate; unknown. https://www.researchgate.net/publication/343514882_Rusa_marianna_Philippine_deer ‌
↑ Stefoff, R. (2008). Deer. Marshall Cavendish. Chicago
↑ Kelton, S. D. (1981). Biology of sambar deer (Cervus unicolor Kerr, 1792) in New Zealand with particular reference to diet in a Manawatu flax swamp: a thesis presented in partial fulfilment of the requirements for the degree of Master of Science in Zoology at Massey University (Doctoral dissertation, Massey University).
↑ Wheeler ME, (1979). The biology of the Guam deer. Division of Aquatic and Wildlife Resources Technical Report, 3. Mangilao, Guam: Division of Aquatic and Wildlife Resources, 53.

Mga sumpay ha gawas igliwat

An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: Cervus mariannus

An Wikispecies in may-ada impormasyon nga may pagkahisumpay ha: Cervus mariannus

[col681-1] Banks, R. C., R. W. McDiarmid, A. L. Gardner, and W. C. Starnes (2003) , Checklist of Vertebrates of the United States, the U.S. Territories, and Canada

[col728-2] Wilson, Don E., and DeeAnn M. Reeder, eds. (1992) , Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference, 2nd ed., 3rd printing

[col734-3] (1998) , website, Mammal Species of the World

[col738-4] Wilson, Don E., and F. Russell Cole (2000) , Common Names of Mammals of the World

[COL-5] Bisby F.A., Roskov Y.R., Orrell T.M., Nicolson D., Paglinawan L.E., Bailly N., Kirk P.M., Bourgoin T., Baillargeon G., Ouvrard D. (ed.) (2011). "Species 2000 & ITIS Catalogue of Life: 2011 Annual Checklist". Species 2000: Reading, UK. Ginkuhà 24 Septyembre 2012.CS1 maint: multiple names: authors list (link) CS1 maint: extra text: authors list (link)

[source-6] ITIS: The Integrated Taxonomic Information System. Orrell T. (custodian), 26 Abril 2011

[:0-7] 7.0 ^7.1 Wiles, G., Buden, D., & Worthington, D. (1999), History of introduction, population status, and management of Philippine deer (Cervus mariannus) on Micronesian Islands. Mammalia 63(2). doi:10.1515/mamm.1999.63.2.193

[8] Meijaard, I. and Groves, C. P. (2004), Morphometrical relationships between South-east Asian deer (Cervidae, tribe Cervini): evolutionary and biogeographic implications. Journal of Zoology 263: 179–196.

[9] Lydekker, Richard (1898), The deer of all lands; a history of the family Cervidæ living and extinct OCLC: 1042976396, p. 157-158

[10] Oliver, W.L.R., Dolar, M L. and Alcala, E. (1992), The Philippine spotted deer, Cervus alfredi Sclater,conservation program. Silliman Journal 36: 47–54.

[11] Rickart, E.A., Heaney, L.R., Heidman, P.D. and Utzurrum, R.C.B. (1993), The distribution and ecology of mammals on Leyte, Biliran, and Maripipi islands, Philippines. Fieldiana: Zoology 72: 1–62.

[12] Heaney, L.R., Balete, D.S., Dollar, M.L., Alcala, A.C., Dans, A.T.L., Gonzales, P.C., Ingle, N.R., Lepiten, M.V., Oliver, W.L.R., Ong, P.S., Rickart, E.A., Tabaranza Jr., B.R. and Utzurrum, R.C.B. (1998), A synopsis of the mammalian fauna of the Philippine Islands. Fieldiana: Zoology (New Series) 88: 1–61.

[:1-13] 13.0 ^13.1 ^13.2 Wiles, G. J. (2012). Rusa marianna (Philippine deer). ResearchGate; unknown. https://www.researchgate.net/publication/343514882_Rusa_marianna_Philippine_deer ‌

[14] Stefoff, R. (2008). Deer. Marshall Cavendish. Chicago

[15] Kelton, S. D. (1981). Biology of sambar deer (Cervus unicolor Kerr, 1792) in New Zealand with particular reference to diet in a Manawatu flax swamp: a thesis presented in partial fulfilment of the requirements for the degree of Master of Science in Zoology at Massey University (Doctoral dissertation, Massey University).

[16] Wheeler ME, (1979). The biology of the Guam deer. Division of Aquatic and Wildlife Resources Technical Report, 3. Mangilao, Guam: Division of Aquatic and Wildlife Resources, 53.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]